Pazajzdrościli savieckamu Kijevu. Jak u Minsku ledź nie adbudavali vieličnuju bramu, jakoj nikoli nie było
Ciapier toje samaje «słavianskaje fentezi» moža čakać i haradzišča na Miency, jakoje ličycca letapisnym Mienskam.
Raskopki na haradziščy na Miency, jakija padajucca jak siensacyjnyja, paspryjali cikaŭnaści da staražytnaruskaj spadčyny. Archieałahičny kompleks na Miency ŭłady chočuć pieratvaryć u važny turystyčny centr i novy brend krainy, paśla taho jak bolšaja častka biełaruskaj historyi akazałasia niazručnaj dla dziaržaŭnaj ideałohii.
Raniej takija ž ideałahičnyja nadziei ŭskładali na ŭznaŭleńnie Mienskaha zamčyšča, jakoje staviła za metu adbudovu stažytnaruskaha horada ŭ naturalnuju vieličyniu, hałoŭnaj razynkaj jakoha musiła stać vieličnaja draŭlanaja brama.
Adnaŭlać zamkavuju bramu płanavali ŭ tym vyhladzie, jaki tryvała zamacavaŭsia ŭ navukovaj litaratury, ale hruntujecca prykładna ni na čym — heta čystaja fantazija, na jakuju bolš upłyvali padziei, jakija adbyvalisia ŭ susiednich savieckich respublikach, čym archieałahičnyja znachodki.
U papiarednim artykule my raspaviali, jak vyhladajuć słavianskija zamki ŭ zachodniesłavianskich krainach i Hiermanii, i čamu zachodnija daśledčyki bolš za paŭstahodździa tamu admovilisia ad raspaŭsiudžanaj u nas schiemy rekanstrukcyi. Pavodle sučasnych pohladaŭ u zachodniaj navucy, draŭlanyja reštki, jakija znachodziać archieołahi ŭ vałach, — heta nie ich umacavańnie i nie fundamient dla ściany, a sama krapasnaja ściana.
Čytajcie: Kab pabačyć staražytny Miensk, treba jechać u Hiermaniju? Čamu na Zachadzie pa-inšamu hladziać na słavianskija krepaści
Jak užo zhadvałasia, pryčyna roznaha bačańnia ŭmacavańniaŭ staražytnych słavian palahaje zusim nie ŭ roznaj technałohii budaŭnictva: tyja ž pryjomy, jakija vykarystoŭvali zachodnija słavianie, vyjaŭlajucca i na staražytnaruskich haradziščach.
Na ŭsprymańnie vałoŭ staražytnaruskich haradziščaŭ jak samastojnych umacavańniaŭ značny ŭpłyŭ akazali fartyfikacyjnyja sistemy XVI—XVII stahodździa, dobra viadomyja pieršym daśledčykam. Sutykajučysia sa staražytnymi pomnikami, historyki XIX stahodździa apisvali vały jak naŭmysna stvoranyja, zychodziačy z praktyki poźniaha vajskovaha dojlidstva.
Hetyja ŭjaŭleńni atrymali ŭ spadčynu nastupnyja słavisty i tryvała zamacavali ich u savieckaj navucy, jakoj była ŭłaścivaja nadzvyčajnaja viera ŭ ajčynnych aŭtarytetaŭ.
Abarončyja kanstrukcyi
Siońnia na postsavieckaj prastory daminuje mierkavańnie, što vały — heta nasypnyja ŭmacavańni. Upieršyniu takoje mierkavańnie vykazaŭ viadomy saviecki navukoviec Pavieł Rapaport, jaki naradziŭsia ŭ jaŭrejskaj siamji vychadcaŭ ź Biełarusi. Rapaport źjaŭlajecca aŭtaram šmatlikich fundamientalnych prac pa staražytnaruskim dojlidstvie, da jakich ajčynnyja navukoŭcy źviartajucca dahetul.
Vały z raznastajnymi kanstrukcyjami časta nazyvajucca dreva-ziemlanymi. Bolšaść ajčynnych navukoŭcaŭ ličyć, što jany byli nieabchodnaja dla zamacavańnia nasypaŭ i padtrymańnia stromkaści ich schiłaŭ, słužačy fundamientam ścien, jakija ŭzvyšalisia nad hrebniami vałoŭ — jak na tych samych rekanstrukcyjach staražytnych biełaruskich haradoŭ.
Kanstrukcyi, vyjaŭlenyja na miescy vała Minskaha zamščyšča ŭ raskopie 1984-1985 hh.
Kanstrukcyi zvyčajna ŭzvodzili z dubu, jaki najlepš pasuje dla krapasnoha budaŭnictva. Jašče staražytnarymski dojlid Vitruvij adznačaŭ ščylnuju strukturu hetaj draŭniny, jakaja lepš vytrymlivaje kantakt ź vilholnym hruntam. Akramia taho, dub horš haryć — hetaja jakaść istotnaja dla abaranazdolnaści nadziemnych umacavańniaŭ.
Kanstrukcyi mahli być słupavyja, hakavyja (krukavyja, rašecistyja) ci zrubnyja. Krukavyja zbudavańni, jakija raniej ličylisia admietnaściu pomnikaŭ zachodnich słavian, vyjaŭleny taksama ŭ Minsku, Noŭharadzie, Ćviery, maskoŭskim Kramli, u asnovie mnohich adrezkaŭ Źmijevych vałoŭ va Ukrainie.
Najčaściej ža možna adšukać u vałach zrubnyja kanstrukcyi. Zvyčajna jany zapaŭnialisia ziamloj, jakuju brali z vykapanaha pobač rova. Hetyja harodni mahli iści ŭ niekalki radoŭ. Pustyja zruby, kleci, mahli raźmiaščacca z boku pieryfieryjnych učastkaŭ abarony. Kleci mahli prymykać da harodniaŭ z unutranaha boku dla žyłych i haspadarčych patrebaŭ krepaści.
Dla krepaściej X—XI st. charakternaja adsutnaść suviazi pamiž susiednimi zrubami, ich prystaŭlali z pramiežkami, jakija mahli dasiahać paŭtara mietra. U XI—XIII raspaŭsiudzilisia kanstruktyŭna źviazvanyja łancuhi harodniaŭ i kleciaŭ. Kolkaść radoŭ harodniaŭ, vidavočna, vyznačałasia pamieram i značeńniem krepaściej.
Idał staražytnaruskaj architektury
Dyk čamu pohlady zachodnich (umoŭna zachodnich, bo tady heta byŭ Uschodni błok) i savieckich navukoŭcaŭ razyšlisia ŭ pytańni rekanstrukcyi pieršapačatkovaha vyhladu słavianskich umacavańniaŭ?
Možna padumać, što va ŭschodnich słavian svoj unikalny šlach, ni da kaho nie padobny, na čym u pryncypie savieckaja histaryjahrafija i rabiła akcent.
Vidać, heta častkova praŭda ŭ płanie niepachisnaj viery ŭ aŭtarytety. Adnaho z takich niepachisnych aŭtarytetaŭ, čyjo mierkavańnie dahetul zastajecca kali nie vyznačalnym, to važkim, Paŭła Rapaporta, my ŭžo zhadvali.
Vyraznyja reštki kanstrukcyj ź biarvieńnia ŭ vałach vyjaŭlajucca redka, u adroźnieńnie ad skopiščaŭ tlenu, zały i vuhlu. Na dumku Rapaporta, ślady budaŭničaj dziejnaści, jakija vyjaŭlajucca pry raskopkach, nie mieli dačynieńnia da ŭnutryvalnych kanstrukcyj. I hetaje mierkavańnie ŭ navucy zamacavałasia na doŭhija dziesiacihodździ.
Rekanstrukcyja Paŭłam Rapaportam umacavańniaŭ Mścisłava. Mahutnyja ziemlanyja vały stali nieadjemnym atrybutam rekanstrukcyj umacavańnia staražytnaruskich haradoŭ.
Jamu ž naležyć mnostva rekanstrukcyj vyhladu staražytnaruskich haradziščaŭ, u tym liku Horadni, Mścisłava i inšych na terytoryi sučasnaj Biełarusi. Heta zaŭsiody mahutnyja vały, pa viaršyni jakich iduć draŭlanyja ścieny, vyšynia jakich nie na šmat mienšaja, bramy vyhladajuć jak sapraŭdnyja chmaračosy.
Ale apošnija daśledavańni pakazvajuć, što va ŭsich daśledavanych Rapaportam haradziščach z «bieskarkasnymi vałami», jak, naprykład, u Minsku, u vyniku byli vyjaŭlenyja reštki ŭmacavańniaŭ ź biarvieńnia. Pryčynaj pamyłkovych pohladaŭ stali, vidać, niehłybokija raskopy Rapaporta, jakija nie dasiahali kanstrukcyj, i niedastatkovaja skrupuloznaść. Drennaja zachavanaść draŭlanych reštkaŭ sapraŭdy nie daje adekvatna acanić kanstrukcyi mnohich umacavańniaŭ pry niedastatkovym uzroŭni viedaŭ.
«Aŭtarytet P. A. Rapaporta ŭ navukovych kołach byŭ i zastajecca vielmi vysokim, jon nadzvyčaj šmat zrabiŭ dla daśledavańnia kamiennaj (carkoŭnaj) architektury, adnak u dačynieńni da draŭlanaj jaho ŭjaŭleńni nie adpaviadali ŭzroŭniu archieałahičnych viedaŭ», — piša rasijski archieołah Uładzimir Koval.
Apošnim časam usio čaściej hučać mierkavańni, što mnohija vysnovy Rapaporta pra budovu staražytnaruskich krepaściaŭ byli pamyłkovymi praź niedaskanałaść jaho mietadałohii. Adnak jaho pracy ŭpłyvali na daśledavańni cełymi dziesiacihodździami, i pieraharnuć hetuju staronku budzie niaprosta.
Isnavańnie ziemlanych vałoŭ jak samastojnaj častki ŭmacavańniaŭ, jak ich bačyŭ Rapaport, siońnia pastaŭlena pad sumnieńnie, ale kančatkova nie adkinuta, jak na zachadzie.
Załataja brama ŭ śviet fantazij
Ale nie adnamu Rapaportu my abaviazanyja takim vyhladam. Sapraŭdnym kłandajkam dla raznastajnych rekanstrukcyj stała Załataja brama ŭ Kijevie.
U hałoŭnym horadzie Rusi skłałasia paradaksalnaja situacyja: tut zachavalisia mahutnyja reštki muravanaj bramy, ale amal nie zachavałasia vałoŭ.
Vały «horada Jarasłava» zryli ŭ 1830-ja hady, kali jany stali zaminać raźvićciu horada. Bramu, jak pomnik ruskaj daŭniny, nichto za časami impieryi nie čapaŭ, ale ŭ raskapanym stanie jana stała imkliva razburacca.
Ruiny Załatoj bramy ŭ Kijevie ŭ 1858 hodzie. Fota: Wikimedia Commons
I ŭsio ž niejki śled ad vałoŭ zastaŭsia. Raskopki ŭ saviecki čas dazvolili vyjavić reštki šaści radoŭ harodniaŭ na miescy byłoha vała, a paśla z vonkavaha boku byli adšukany jašče try rady harodniaŭ, prystaŭlenyja da asnoŭnaha zrubu.
Archieałahičnyja znachodki supadali z naturnymi abśledavańniami samoj bramy: na ścienach muravanaha pomnika ŭ 1970-ja hh. adšukali ślady ad 11 radoŭ biarvieńnia zrubaŭ, što adpaviadaje 9 harodniam vialikaha i małoha zrubaŭ.
Vyznačeńnie kanfihuracyi Załatoj bramy ŭ Kijevie. Tłustyja viertykalnyja linii (2) pakazvajuć ślady biarvieńnia zrubaŭ na ścienach. Jak bačna, jany nie prasočvajucca navat na vyšyniu ruin, jaki dajšli da siaredziny XX st., a dzieści ledź fiksujucca. Rekanstrujavać sapraŭdny vyhlad ścien pa takich źviestkach — čystaja fantastyka. Fota: RusArch
Rapaport, daśledujučy ŭ 1950-ja hady inšy frahmient kijeŭskaha vała, kala telecientra, zrabiŭ vysnovu, što mały vonkavy zrub musiŭ pieraškadžać spaŭzańniu piaredniaha schiła vała, a harodni z boku horada padymalisia ŭ haru ŭstupami.
Załataja brama choć i zachavała ślady zrubaŭ na svaich murach, ale sama dajšła ŭ vyhladzie ruiny: ścieny jaje centralnaj častki dzieści dachodzili da piataŭ aračnych sklapieńniaŭ, ale čym dalej ad centra, tym na mienšuju vyšyniu zachavalisia ścieny, urešcie sychodziačy na ništo kala krajoŭ.
Abmierny čarciož uschodniaj ściany Załatoj bramy ŭ Kijevie, zrobleny ŭ XIX st. Zachavałasia taja častka ściany, jakaja była pachavanaja ŭ vale — mienavita jaho abrysy i paŭtaraje hety frahmient bramy. Fota: RusArch
U profil brama paśla zryćcia vałoŭ vyhladała jak trapiecyja, to bok zachavałasia tolki taja častka, jakaja na praciahu stahodździaŭ była schavanaja ŭ ziamli, bo vały ŭ vyniku erozii jakraz u razrezie, jak praviła, majuć tuju ž trapiecyjepadobnuju formu.
Da taho ž ślady zrubaŭ nie vyjaŭlalisia ŭ vierchniaj razburanaj erozijaj častcy ścien bramy. Usio heta nie dazvalaje nijak navukova abhruntavana rekanstrujavać draŭlanyja ŭmacavańni vyšej za vyjaŭlenyja na ścienach ślady. Usie rekanstrukcyi, u tym liku Paŭła Rapaporta, heta fantazii na pustym miescy.
Rekanstrujavanaja za savieckim časam Załataja brama ŭ Kijevie. Try vonkavyja rady harodniaŭ interpretavali jak kanstrukcyju, jakaja stvarała schił vała, choć padstavy tak ličyć sumnieŭnyja. Fota: Huhł Karty
Z samoj bramaj trochi praściej — va Uładzimiry dobra zachavałasia Załataja brama, zroblenaja na ŭzor kijeŭskaj i tamu karysnaja ŭ rekanstrukcyi apošniaj. Ale draŭlanyja ŭmacavańni tam, naturalna, zachavalisia ŭ vyhladzie frahmientaŭ u ziemlanych vałach.
Toje, što Rapaport pryniaŭ za ŭmacavańnie schiła vała, z toj ža hipatetyčnaj imaviernaściu mahło być nižnim jarusam umacavańnia, jak u Fieadosijevych ścien u Kanstancinopali (adkul i ŭziata ideja Załatoj bramy), abo słužyć padporkaj dla ściany — usio ž pry niemałoj vyšyni ściany zabutoŭka stvarała vialikuju nahruzku na draŭlanuju kanstrukcyju, byŭ patrebny «kontrfors».
Usio, što zastavałasia ad Załatoj bramy ŭ Kijevie u 1971 hodzie. Fota: Wikimedia Commons
Jak było — nieviadoma i vyśvietlić niemahčyma. U pryncypie ŭsio, što źviazana z Załatoj bramaj, heta sucelnyja dapuščeńni. Takaja situacyja stvaryła vialikaje pole dla mnostva aŭtarskich rekanstrukcyj, jakija vielmi adroźnivajucca pamiž saboj.
Tym nie mienš, niahledziačy na hetuju navukovuju niavyznačanaść, savieckaje kiraŭnictva ŭ 1982 hodzie zahadała adbudavać bramu da śviatkavańnia 1500-hodździa Kijeva. Bramu adnavili ŭ mnahajarusnym vyhladzie, dałučyŭšy z bakoŭ frahmienty ścien z «rapaportaŭskim» ziemlanym adchonam zvonku.
Roznyja varyjanty rekanstrukcyi Załatoj bramy ŭ Kijevie. Abmiežavanaść infarmacyi davała šyrokaje pole dla fantazii. Fota: RusArch
U tym ža 1982 hodzie Mienskaje zamčyšča było aficyjna abvieščana pomnikam historyi, a ŭ 1984 hodzie pačalisia vyratavaŭčyja raskopki, źviazanyja z budaŭnictvam mietro. Naturalna, što paźbiehnuć upłyvu «starejšaha brata», Kijeva, u hetaj situacyi było składana — Załataja brama i jaje adnoŭleny vyhlad byli va ŭsich na słychu i na vidu.
U vyniku raskopak, jakija pravodzili Štychaŭ i Zajac, byli vyjaŭleny reštki ścien i kolišniaj zamkavaj bramy. Umacavańnie staražytnaha Mienska niezrazumieła na padstavie čaho apisvali jak 8-mietrovy vał, na hrebieni jakoha byccam by byli ŭźviedzieny draŭlanyja ścieny.
Z zamkavaj bramaj staražytnaha Mienska atrymałasia jašče cikaviej. Pa acency archieołahaŭ, jaje pabudavali z dreva ŭ pačatku XII stahodździa na miescy bolš rańniaj bramy ŭ čas pierabudovy vałoŭ dziacinca. Ahulnyja pamiery bramy składali 17,1ch7,4 m, a šyrynia prajezda — 3,7 m. U asnovie 8 pustaciełych kleciaŭ-zrubaŭ pa čatyry. Asnoŭny abjom abapiraŭsia na 3 pary kleciaŭ, mały abjom na pieršuju paru kleciaŭ z boku pola.
Profil vała Mienskaha zamka z rekanstrujavanymi Zajcam abarončaj ścianoj i zabarołami. Bačna, što navat draŭlanyja kanstrukcyi ŭ vale pryjšłosia dadumvać (pakazany šrychavoj linijaj), kab pasadzić na jaho choć kolviek prystojnaj taŭščyni ścieny. Fota: «Oboronitielnyje sooružienija Mienska XI—XIII vv.»
Niahledziačy na vialikaje histaryčnaje značeńnie hetych raskopak, adšukać zamaloŭki taho, što było vyjaŭlena na miescy vałoŭ, vielmi ciažka. Ni ŭ jakija navukova-papularnyja i profilnyja encykłapiedyčnyja vydańni jany nie trapili. Mahčyma, jany jość u niejkich manahrafijach, ale dziŭna, što takija kaštoŭnyja hrafičnyja materyjały akazalisia niezapatrabavanymi i nie byli šyroka rastyražavany.
Brama dziacinca Mienska ŭ XII—XIII stst. Hrafičnaja rekanstrukcyja Ju. A. Zajaca (varyjant III)
Brama dziacinca Mienska ŭ XII—XIII stst. Hrafičnaja rekanstrukcyja Ju. A. Zajaca (varyjant IV). Abodva varyjanty abjomna naśledujuć vyhlad Załatoj bramy ŭ Kijevie
Zatoje va ŭsie vydańni, dzie zhadvajecca Mienski zamak, trapiła šmat rekanstrukcyj taho, jak vyhladaŭ jon sam i jak vyhladała jaho brama. Dźvie rekanstrukcyi vyhladu bramy, zroblenyja Zajcam, da bolu nahadvajuć kijeŭskuju Załatuju bramu, tolki nie muravanuju, a vykananuju z dreva. Adtul ža, vidać, i praha da hihantyzmu.
Niejkim nievierahodnym čynam Zajac, jaki daśledavaŭ pomnik, nie tolki zmoh vyličyć, što vyšynia bramy była kala 12,5—13,5 m (vidać z ulikam vyšyni nibyta vała, na jakim byccam by była jašče ściana), ale navat vyznačyć pryznačeńnie nadbramnych pamiaškańniaŭ i formu dachu. Usio heta było zroblena litaralna na pustym miescy i ciapier tyražujecca z adnaho vydańnia ŭ inšaje bieź jakoj-niebudź krytyčnaści.
Kali pierachodzić da anałohij, to rekanstrukcyja Mienskaj bramy padobna da taho, kali b archieołahi znajšli u ziamli tolki dźvie nahi ad antyčnaj skulptury, ale paśla zdoleli ŭznavić usiu fihuru — ad cieła i ruk da hałavy i navat vyrazu tvara.
Vyhlad Mienskaha zamka pavodle E. M. Zaharulskaha. Lubaja novaja infarmacyja ci znachodka karennym čynam źmianiaje rekanstrukcyi staražytnych umacavańniaŭ.
Prosta dla paraŭnańnia: asnoŭny abjom Załatoj bramy biez carkvy, miarkujučy pa sklapieńniach, byŭ kala 14 m. Heta ŭ horada, jaki možna było b nazvać staražytnym uschodniejeŭrapiejskim miehapolisam, raźmieščanym na šlachu kačeŭnikaŭ, jakija byli viečnaj pahrozaj.
Ale čym nievialički Miensk horšy za hałoŭny horad Rusi? Zajac śmieła daje mienskaj bramie 13,5 m vyšyni. Takaja dakładnaść da dziasiataj mietra, vyhladaje nadzvyčaj kamična, bo niama nijakaha sposabu vyznačyć vyšyniu stračanach umacavańniaŭ choć by ź jakoj dakładnaściu.
Nad bramaj źjaŭlajecca navat carkva – ideja taksama pazyčanaja z Kijeva. Kanstrukcyi ŭ vale vyšynioj 6 m, značyć, nad vałam było jašče stolki — ahułam u jaho atrymlivajecca 12 m.
Heta nie pieršaja rekanstrukcyja Mienskaha zamka, jakaja akazvajecca całkam pamyłkovaj. Pa vynikach prac 1960 h. svoj varyjant rekanstrukcyi bramy byŭ raspracavany Juryjem Drahunom i Eduardam Zaharulskim. Pamyłkovaja interpretacyja mierkavanych reštkaŭ umacavańniaŭ bramy ŭ hłybini prajezdu skroź vał pryviała daśledčykaŭ da dumki, što vał u rajonie prajezdu zahinaŭsia ŭnutr horada. Rekanstrukcyja prajezdu ŭ dziadziniec i bramy druhoj pałovy CHI st. ujaŭlała ź siabie dźvie złučanyja draŭlanyja viežy z prajezdam. Niekatoryja daśledčyki miarkujuć, što jak Zajca da rekanstrukcyi natchniła Załataja brama ŭ Kijevie, tak Drahuna i Zaharulskaha — malunak Jazepa Drazdoviča pad nazvaj «Haradziec».
Varyjant rekanstrukcyi ŭjaznoj bramy Mienskaha zamka, vykanany ŭ makiecie pa ŭjaŭleńniach E. M. Zaharulskaha. 1982 h. Na padstavie hetaj ujaŭnaj rekanstrukcyi navat vydumali durnuju lehiendu, što «varoty Minska» na Pryvakzalnaj płoščy byli natchnionyja bramaj staražytnaha Mienska.
Michaś Tkačoŭ u svajoj knizie «Zamki Biełarusi» idzie dalej za Zajca i piša, što ŭ XVII st. vały Mienska, nasypanyja ŭ XI st., uzvyšalisia nad Śvisłačču na 15 m. A jašče da vyšyni vała treba dadać vyšyniu zrubnych ścien 5—6 m. Navukoviec nie daje adkazu, da jakoj mienavita vyšyni vałoŭ prykładać hetuju vyšyniu ścien, zastajecca prosta skłaści dźvie ličby i atrymać 20—21 m umacavańniaŭ — heta siamipaviarchovy dom!
Tkačoŭ tłumačyć takuju vyšyniu vała nieabchodnaściu zakryvać zamkavyja pabudovy ad abstrełu z Sabornaj hary (dzie siońnia Vierchni horad). Chočacca spytać, zakryvać ad čaho? Artyleryi ŭ XI st. jašče niama, abłohavych mašyn niama, a naviasny ahoń z łukaŭ takaja vyšynia nie spynić.
Prosta dla razumieńnia, Viečny horad — Rym — atačali dźvie ściany, spačatku Siervijeva, vyšynia jakoj składała 10 m, paśla ściana Aŭrelijana, jakaja nie dasiahała i 8 m. Tolki ŭ 5 stahodździ, kali pahroza varvaraŭ stała niebiaśpiečnaj, ścianu Aŭrelijana pavialičyli ŭdvaja. Heta ŭ rehijonie, dzie daŭno znajomyja z abłohavymi mašynami.
Matematyčnaja ekvilibrystyka, da jakoj dajšli rekanstruktary ŭ Biełarusi, sapraŭdy ŭražvaje. Zatoje možna ŭsim pakazvać, što tut spradvieku było nie horš, čym u inšych!
Makiet u nienaturalnuju vyšyniu
Hetyja idei atrymali svajo praktyčnaje raźvićcio. U 2008—2009 hadach u «Minskprajekcie» aŭtarski kalektyŭ pad kiraŭnictvam Iny Tanajevaj raspracavaŭ varyjant adradžeńnia Zamščyšča pa abodva baki ad praśpiekta Pieramožcaŭ.
Na Zamščyčy zamiest histaryčnaj zabudovy, pra jakuju choć niešta viadoma, płanavali stvaryć maštabny muziejna-archieałahičny kompleks, razynkami jakoha musili stać zamkavaja brama, pra jakuju ničoha tołkam nie viadoma, i ŭznoŭlenaja muravanaja carkva, jakaja, vidać, nikoli nie była dabudavana.
Tam ža ŭ 2013 hodzie pad kiraŭnictva Siarhieja Bahłasava raspracavali prajekt historyka-kulturnaha kompleksu «Minskaje zamčyšča», jaki navat byŭ zaćvierdžany bieź jakich-niebudź hramadskich dyskusij da realizacyi.
U jaho asnovie lažała ideja stvaryć makiet-rekanstrukcyju frahmienta horada XII stahodździa ŭ naturalnuju vieličyniu z chatkami i vulicami. Hałoŭnaja razynka — adbudova ŭjaznoj bramy z frahmientami ścien na mahutnych vałach, pa prykładzie taho, jak heta było zroblena ŭ Kijeva. Hety prajekt całkam, za vyklučeńniem formy dachu, paŭtaraŭ adzin z varyjantaŭ rekanstrukcyi Zajca.
Vyhlad Mienskaj bramy, pra jaki ničoha dakładna nie viadoma, na poŭnym surjozie prapanoŭvali adbudavać pavodle madernizavanaj rekanstrukcyi Zajca.
Navat toje, jak prapanoŭvałasia adnavić bramu, nahadvaje toje, jak rekanstrujavali Załatuju bramu ŭ Kijevie.
Prajekt ahułam byŭ raskrytykavany śpiecyjalistami, u tym liku z Tavarystva achovy pomnikaŭ, jak architekturnaja fantazija, jakaja niedapuščalnaja ŭ histaryčnym centry horada. Ale pieraškodziła realizacyi prajekta zusim nie razhromnaja krytyka, a banalnaja adsutnaść hrošaj.
Pra hety prajekt, zdavałasia, užo ŭsie zabyli i adkinuli jak pieražytak «papiarovych pražektaŭ» 2000-ch hh. Ale jak lubaja durnaja ideja, ideja adbudovy «jak było» taho, pra što my nie majem nijakaha ŭjaŭleńnia, akazałasia nadzvyčaj žyvučaj.
Prajekt rekanstrukcyi Mienskaha zamčyšča. Fota: BiełTA
U 2024 hodzie, na chvali cikaŭnaści da raskopak na Miency, u stalicy rasčachlili stary prajekt adnaŭleńnia Zamčyšča. Čynoŭnik ad harvykankama, praŭda, iznoŭ źviarnuŭ uvahu na darahoŭlu prajekta i prapanavaŭ abmiežavacca tym, kab pakazać abrysy staražytnaha horada brukam.
Hetym razam Minsk iznoŭ adbiŭsia ad psieŭdanavukovaha «ruskaha Dysnejłenda», makieta vyšynioj ź siamipaviarchovik, ale chto viedaje, ci nie viernucca da jaho paźniej.
Vyhlad Mienskaj bramy z ŭnutranaha boku byłoha dziacinca — sapraŭdny staražytny chmaračos!
Ale toje ž samaje «słavianskaje fentezi» moža čakać i haradzišča na Miency. I ad jaho budzie adbicca ciažka, bo vyvučeńnie archieałahičnaha pomnika pieratvorana dziaržavaj u ideałahičny prajekt. Dla muzieja na haradziščy chočuć uznavić žyłyja i haspadarčyja pabudovy, uvachodnuju hrupu, abarončyja kanstrukcyi i zajaŭlajuć pra adnaŭleńnie vała.
U jakim vyhladzie ŭsio heta chočuć «adnavić», pakul nie zrazumieła, ale słovy pra vał naściarožvajuć. Jak my pamiatajem, chutčej za ŭsio, bolšuju častku ciapierašnich ujaŭleńniaŭ pra vały treba budzie pierapisać, bo vyhladaje praŭdapadobna, što vały — heta toje, što zastałosia ad draŭlanych umacavańniaŭ, a nie sami ŭmacavańni.
Varta adznačyć, što archieołahi ŭ svajoj spravazdačy pišuć, što častka vyjaŭlenych u vałach kleciaŭ kaliści była vonkavaj viertykalnaj ścianoj draŭlana-ziemlanych umacavańniaŭ. Ale ci stanuć prysłuchoŭvacca da hetaha čynoŭniki i prajektavalniki ŭ svaim žadańni adnavić ujaŭnuju vielič letapisnaha Mienska?
{DONATE_PAYPAL}