Dyrektar biełaruskaha liceja Ihar Łukašuk: «Kožny hod my atrymlivajem zvańnie «srebnaj škoły», a značyć, znachodzimsia siarod najlepšych u vajavodstvie».
Nie prosta škoła, ale taksama niepaŭtornaja atmaśfiera, narodžanaja dziesiacihodździami ruplivaj pracy nastaŭnikaŭ, baćkoŭ i vučniaŭ. Bolšaść ź ich — heta naščadki tutejšych biełarusaŭ, jakija zachoŭvali svaju tojesnaść, nie zvažajučy na niespryjalnyja histaryčnyja turbulencyi, paviedamlaje «Budźma».
II Ahulnaadukacyjny licej z dadatkovym navučańniem biełaruskaj movy ŭ Hajnaŭcy (Polšča), viadomy jak prosta Hajnaŭski biełaruski licej, biare svaje pačatki z 1949 hoda. Maje bahatuju historyju, tradycyi, pośpiechi, ale… Na siońnia nie vyznačany jaho dalejšy los. Pra heta, a taksama pra toje, čym žyvie licej, jak natchniaje moładź da vyvučeńnia rodnaj movy, u razmovie z Budzma.org raspavioŭ dyrektar liceja Ihar Łukašuk.
Z nadziejaj na lepšaje
— Jak na siońnia vyhladaje biełaruskaje navučańnie ŭ licei, ci šmat vučniaŭ vučać rodnuju movu?
— Kala 90 adsotkaŭ našych vučniaŭ vyvučajuć na hety momant biełaruskuju movu. Ale my majem nadalej nie vyrašanyja farmalnyja spravy z boku Ministerstva adukacyi, tamu nieviadoma, jakaja budučynia pierad nami. Nijakich kankretnych prapanoŭ nakont taho, jak majuć vyhladać mienšasnyja škoły (Škoły z vyvučeńniem movy nacyjanalnaj mienšaści. U vypadku liceja — biełaruskaj), jak jany majuć funkcyjanavać, na što abapiracca, nadalej niama. Nu ale što ž… Jość nadzieja, što hetyja spravy buduć chutka ŭparadkavanyja. Zrazumieła, było b heta nie tolki pažadanym, ale jość u hetym i vialikaja patreba z boku školnaha asiarodździa, z boku baćkoŭ, nastaŭnikaŭ, viadučaha orhana, starastva, jakoje viadzie hetuju škołu, ale jość takoje čakańnie i z boku biełaruskich mienšasnych arhanizacyj.
— Pryhadanyja vami farmalnyja spravy ciahnucca ŭžo dva hady…
— Možna skazać, što ŭžo navat try hady, bo heta pačałosia ź biełaruskaha liceja ŭ Bielsku Padlašskim. I potym hety praces pierajšoŭ na Hajnaŭski licej. Takaja pajšła novaja interpretacyja, što ŭ hetych škołach vučni nie abaviazkova majuć vyvučać biełaruskuju movu.
U čym sutnaść prablemy
U biełaruskich licejach u Bielsku Padlašskim i Hajnaŭcy vyvučeńnie biełaruskaj movy było abaviazkovym dla ŭsich vučniaŭ, bo dziela hetaha i stvaralisia adukacyjnyja ŭstanovy. Da taho ž navučency zdavali ekzamien na atestat stałaści (maturu) pa biełaruskaj movie jak movie nacyjanalnaj mienšaści. Znajšlisia ŭ školnych Statutach i adpaviednyja pałažeńni na hety kont.
Adnak prykładna ŭ vieraśni 2022 hoda častka baćkoŭ u Bielskim licei nie zachacieła, kab ich dzieci vyvučali biełaruskuju movu, znajšoŭšy dla hetaha farmalnuju padstavu. Maŭlaŭ, vyvučać movu nacyjanalnaj mienšaści kožny maje prava, ale nie maje abaviazku. Da hetaha času sprava nie vyrašana, choć u Polščy ŭžo paśpieła pamianiacca ŭłada. Licej u Hajnaŭcy trymajecca nadalej svajho…
«A chto ja taki? Skul ja ŭziaŭsia?»
— Jak ciapier maładych ludziej zaachvocić vyvučać biełaruskuju movu? Z uvahi na siońniašniuju situacyju, na fonie viadomych palityčnych padziej u Biełarusi, jakija jość arhumienty? Maładyja ludzi mohuć skazać: a navošta nam heta patrebnaje?
— Kali chtości padychodzić da pytańnia movy i spadčyny prahmatyčna, to tady sapraŭdy davoli ciažka adkazać na hetaje pytańnie, navošta mnie viedańnie biełaruskaj movy. I zaraz kali ŭ Biełarusi, navat u Biełarusi, havorać pa-rasiejsku, to ciažka na takim uzroŭni praktyčnym i prahmatyčnym adkazać na takoje pytańnie. Tolki navučańnie movy ŭ biełaruskim licei ŭ Hajnaŭcy jość na toje, kab padtrymlivać tojesnaść, a mova — adzin z nośbitaŭ kultury i viedaŭ. Tut maje miesca bolš emacyjanalnaje značeńnie, čym praktyčnaje.
Darečy, u nas biełaruskaja mova vyvučajecca jak rodnaja mova, a nie jak zamiežnaja. Sprava nie ŭ tym, kab vučni mieli tolki moŭnyja kampietencyi, umieli pravilna pisać i havaryć, ale kab viedali kulturu, spadčynu, litaraturu, tradycyi, usio toje, što potym maje im dapamahčy šukać adkazu na pytańnie «a chto ja taki, skul ja ŭziaŭsia?»
— Jak vyvučeńnie biełaruskaj movy i litaratury vyhladaje na praktycy ŭ vašym licei?
— U našym licei histaryčna było navučańnie na biełaruskaj movie, ale ŭ pracesie heta pamianiałasia, tak skažam, dziesiacihodździ tamu, za časami, jakich ja nie pamiataju. Potym stała vyvučeńnie movy jak školny pradmiet. Heta try hadziny zaniatkaŭ u tydzień, jakija spałučajuć hramatyku, pravapis, moŭnyja kampietencyi, litaraturu, elemienty historyi i tak dalej.
Ale heta nie adzinaja forma, tamu što škoła tradycyjna realizavała šmatlikija dziejańni dziela padtrymańnia kulturnaj i nacyjanalnaj tojesnaści biełaruskaj mienšaści. Havorka pra hurty muzyčnyja, tancavalny, potym vakalny, roznyja prajekty, inicyjatyvy, sustrečy z pradstaŭnikami mienšaści, ź litaratarami, historykami i tak dalej. Tak što škoła zaŭsiody viała šyrokuju dziejnaść i nie abmiažoŭvałasia tolki zaniatkami pa biełaruskaj movie.
Akramia taho, u peŭnym momancie byŭ uviedzieny taki pradmiet jak «Historyja i kultura biełaruskaj nacyjanalnaj mienšaści». Uroki biełaruskaj movy — heta šyroki, ahulnabiełaruski kantekst, a hety pradmiet dla taho, kab pakazać bolš kankretna historyju i kulturu mienšaści.
Taksama niekalki hadoŭ u škole viadziecca navučańnie z častkovym vykarystańniem biełaruskaj movy, u tak zvanaj dvuchmoŭnaj formie. Jość niekalki pradmietaŭ, na jakich pobač z polskaj movaj vykarystoŭvajecca i biełaruskaja mova. Dziakujučy hetamu vučni čaściej sustrakajucca z movaj, čaściej pišuć na joj, čytajuć.
«Srebnaja škoła»
— Licej u Hajnaŭcy tradycyjna siarod najlepšych u rehijonie…
— Tak, praŭda, heta kožny hod paćviardžajecca i vynikami ekzamienaŭ na atestat stałaści, i vynikami rejtynhu «Pierśpiektyvy» («Perspektywy»). Heta niezaležny rejtynh, jaki pakazvaje jakaść pracy škoły. Kožny hod my atrymlivajem zvańnie «srebnaj škoły», atrymlivajem «Srebny ščyt», a značyć, znachodzimsia siarod najlepšych u vajavodstvie. I heta vielmi ciešyć.
«My ŭsie ŭ škole ŭśviedamlajem, što naš pośpiech mahčymy dziakujučy tamu, što heta škoła, nakiravanaja na asiarodździe biełaruskaj nacyjanalnaj mienšaści».
— Hetuju škołu zasnavali jak škołu dla biełaruskaj mienšaści, a bolšaść vydatnych nastaŭnikaŭ, jakija siońnia pracujuć u licei, heta znoŭ ža vypuskniki hetaha liceja. Vialikaja častka baćkoŭ, dzieci jakich u nas ciapier vučacca, heta taksama vypuskniki Hajnaŭskaha biełaruskaha liceja. Tamu ŭsie vielmi zaanhažavanyja ŭ pracu škoły. Nastaŭniki addajuć dušu i serca ŭ svaju pracu, i baćki taksama vielmi anhažujucca i pasyłajuć svaich dziaciej u našu škołu, kab dzieci atrymali dobruju adukacyju na vysokim uzroŭni, ale taksama, kab dzieci atrymali toje, čaho nie dajuć inšyja ahulnaadukacyjnyja licei — admysłovuju atmaśfieru i viedy pra nacyjanalnuju mienšaść.
21 lutaha, u Dzień rodnaj movy, u biełaruskim licei ŭ Hajnaŭcy prajšli admysłovyja mierapryjemstvy. Da hetaha dnia prymierkavany i konkurs «Biełaruskaja havenda», jaki prachodziŭ 19 lutaha, i ŭ miežach jakoha vučni liceja, ale taksama pačatkovych i siarednich škoł, čytajuć prozu na rodnaj movie (na litaraturnaj biełaruskaj ci na miascovych havorkach).
«Heta ŭsio naša rodnaja mova», — dadaje dyrektar Ihar Łukašuk.
Ciapier čytajuć
U Maładziečnie ŭ pustym vahonie znajšli 27-hadovaha amierykanca, jaki nielehalna trapiŭ u Biełaruś ź Litvy10
Kamientary