«Vźviejtieś kostrami» ŭ inšaj formie viarnułasia ŭ škoły». Što ciapier adbyvajecca ŭ biełaruskaj adukacyi?

Nastaŭnica siaredniaj škoły, jakaja pracuje ŭ rehijonie, pahutaryła z «Salidarnaściu» ananimna.

— Viedaju, što vielmi mnoha ludziej pajšli z pracy za apošnija hady. Adnak mnie, možna skazać, pašancavała: tyja ludzi, chto mianie kuryruje, majuć adekvatnyja pohlady, šmat u kaho z nastaŭnikaŭ vyjechali dzieci za miažu — tamu ja i zatrymałasia na hetaj pracy.

Tak, bolšaść — tyja, chto padtrymlivaje hetuju ŭładu, ale zastalisia i ludzi, chto, chaj vielmi akuratna, havoryć dzieciam peŭnyja rečy, jakaja nasamreč situacyja ŭ krainie i śviecie, — raskazvaje jana.

Z dyscyplinaj i «abaviazacielstvami», viadoma, žaściać. Pierad tak zvanymi vybarami my, pomniu, padpisvali papieru, što nie budziem nikudy vychodzić, ni ŭ čym udzielničać. Usie padpisali. Ale ž dumać ty ludziam nie zabaroniš.

Toje samaje mahu skazać pra dziaciej. Časam jany sprabavali razmaŭlać pra vajnu z Ukrainaj, ty abaviazany pierapynić takuju razmovu ŭ dziciačym kalektyvie, ale pa vačach bačyš, što ŭsio jany ŭsprymajuć i razumiejuć.

Albo jak reahujuć na vystupleńni rasijskich artystaŭ, kali tyja nazyvajuć našu krainu «Biełoruśsija» — navat padletkaŭ, jakich usialak apracoŭvajuć ideałohijaj u škole, heta čaplaje. Tak što nie zusim u nas «čarnucha», prynamsi ŭ majoj škole.

— Praŭda, što abaviazvajuć kłasnych kiraŭnikoŭ sačyć nie tolki za pavodzinami, ale za sacsietkami dziaciej?

— Tak. I vykarystoŭvać ideałahičnyja naratyvy ź mietadyčak na ŭrokach i kłasnych hadzinach taksama. Usio pra «hienacyd», pra roskvit Biełarusi. Letaś da Dnia Pieramohi ŭsie kłasy pisali dyktant, tam treba było zhadać i sami viedajecie kaho, kštałtu «jak skazaŭ prezident»… Praŭda, za heta voś usio im stali niabłaha dapłačvać: kala 300 rubloŭ.

Pry vybary školnych ekskursij, zhadvaje surazmoŭnica, pieravaha taksama addajecca «pravilnym» miescam: muziej Vialikaj Ajčynnaj, linija Stalina zamiest pajezdki ŭ Viazynku.

A patryjatyzmam unutry škoły rulić vajenruk, jakomu dali pasadu «namieśnik pa ideałahičnym vychavańni» i dobry zarobak. Na ŭroki da jaho dzieci prychodziać u formie koleru chaki.

— Nastaŭnikaŭ u formu (naprykład, usim tolki siniaje z kaŭnierykam) jašče nie apranuli?

— U nas pakul nie, ale chodziać razmovy na hety kont.

U kłasach abnavili dziaržsimvoliku, pastavili kamiery paŭsiul (u adnoj škole, jak ja čuła, navat u kožnym kłasie pastavili kamiery z hukam). Ci adbiłasia heta na matčastcy škoły? Nie, kaniešnie ž. U našaj — navat na dźviarnyja ručki ci kaśmietyčny ramont srodkaŭ niama.

Baćki, pa maich nazirańniach, nie śpiašajucca pa pstrykańni palcaŭ «upisvacca» za intaresy škoły, zatoje stali šmat havaryć pra pravy dziaciej, adrazu telefanavać nakont acenak. Z adnaho boku, heta niabłaha, ale z druhoha, nastaŭnikam stała bolš składana — kožny sprabuje ŭkazvać, jak vučyć i stavić adznaki.

Dzieci roznyja. Ale, na moj pohlad, sama mieniej pałova ź ich — razumnyja, talenavityja, jakim raskryvać by svaje zdolnaści i radavacca dziacinstvu, raźvivać krytyčnaje myśleńnie, a nie vysłuchoŭvać voś heta ŭsio, što na ich lijecca.

Jak kaliści majo pakaleńnie apracoŭvali kamunistyčnaj prapahandaj, — tak i ciapier «vźviejtieś kostrami» ŭ inšaj formie viarnułasia ŭ škoły. Mabyć, 90-ja hady, kali vučylisia maje dzieci, u hetym sensie byli samymi svabodnymi.

Surazmoŭca «Salidarnaści» padkreślivaje: nielha mierać na adzin kapył usich, chto zastajecca ŭ sistemie. Na jaje dumku, u škołach niamała ludziej, jakija, moža, nie majuć adkrytaha pratesnaha bekhraŭndu, ale ŭ ich demakratyčnyja pohlady, jany ŭ kursie biahučaj paviestki i zajmajucca mienavita navučańniem, a nie «ideałahičnym vychavańniem».

A łajalnaść da dziejnaj ułady nie jość harantyjaj dobraha žyćcia. Jak raskazali «Salidarnaści» baćki vučniaŭ, u adnym z rajonaŭ dyrektarku škoły, jakaja ŭsio žyćcio pracavała ŭ sistemie adukacyi, «nie vysoŭvałasia», udzielničała ŭ vybarach i pasłuchmiana rabiła, što skažuć — paśla pravierki zvolnili praz drobiaź. I potym vielmi doŭha nikudy nie brali, choć u rajonie, naturalna, jaje dobra viedali.

— Nielha kazać, što ŭsio prapała, — reziumuje nastaŭnica. — Strach, kantrol, pierahružanaść piedahohaŭ — heta jość. Ale adekvatnyja nastaŭniki taksama sustrakajucca.

Na pačatak sakavika 2025 hoda — to-bok u razhar vučebnaha hoda — u Biełarusi, pavodle ahulnarespublikanskaha banku vakansij, patrabujecca bolš 550 nastaŭnikaŭ, kala 600 vychavalnikaŭ daškolnaj adukacyi, amal 350 vykładčykaŭ, u tym liku ŭ kaledžy i ŭniviersitety.

«Sa zvalnieńniem abo sa śmierciu adnaho čałavieka časam možna zakryvać ceły fakultet»

Pierśpiektyvy adukacyi ŭvohule i vyšejšaj škoły ŭ pryvatnaści davoli ćmianyja, — miarkuje ŭniviersitecki vykładčyk, jaki zastajecca ŭ Biełarusi:

— Asnoŭnaja prablema — niedachop kadraŭ. Možna pahartać sajty rehijanalnych VNU. Časam adzin i toj ža doktar navuk, jaki naradziŭsia jašče ŭ pieršaje paślavajennaje dziesiacihodździe, ličycca prafiesaram na roznych kafiedrach i navat na roznych fakultetach.

Usio banalna: dla isnavańnia kafiedry patrebny prafiesar, a ich niama i ŭ najbližejšy čas nie budzie ŭ dastatkovaj kolkaści. Adpaviedna, sa zvalnieńniem abo sa śmierciu adnaho čałavieka časam možna zakryvać ceły fakultet.

Moładź u našych umovach nie asabliva imkniecca ŭ navuku, a tyja, chto chacieŭ by praciahnuć navučańnie ŭ aśpirantury, vymušany prachodzić praź sita pravierak z boku prarektaraŭ pa kadrach. Dźvie z troch kandydatur adsiejvajucca na hetym etapie.

Kali takaja situacyja zachavajecca, to praź niekalki hadoŭ my atrymajem univiersitety, jakija nie nadta buduć adroźnivacca ad kaledžaŭ, i kaledžy, jakija nie buduć adroźnivacca ad škoł.

Jak zajaviŭ niadaŭna ministr adukacyi RB Andrej Ivaniec, sioleta biełaruskija VNU spyniać nabor prykładna na 50 «niaprofilnych» śpiecyjalnaściaŭ. Robicca heta, pavodle čynoŭnika, kab kožnaja navučalnaja ŭstanova «vyrazna razumieła, jakich śpiecyjalistaŭ rychtuje».

Padručniki, navučalnyja dapamožniki druhasnyja ŭ paraŭnańni z asobaj vykładčyka. Tamu tytaničnyja namahańni dziaržavy pa pierapisvańni navučalnaj litaratury pa dyscyplinach sacyjalna-humanitarnaha cykłu — dastatkova pustaja sprava.

Sučasnyja studenty aryjentujucca na inšyja krynicy atrymańnia infarmacyi, a parahrafy ŭ knižkach ź ideałahična vyvieranymi farmuloŭkami časta zastajucca niekranutymi.

«FMA — łakmusavaja papierka, pa jakoj možna mierkavać, nakolki źmieny ŭ źniešniaj palitycy istotnyja i nadoŭha»

Dacentka, kandydatka histaryčnych navuk Roza Turarbiekava pracavała na fakultecie mižnarodnych adnosin Biełdziaržuniviersiteta bolš jak 20 hadoŭ, z-za palityčnaha pieraśledu vymušanaja była pakinuć Biełaruś. Z taho času, zaznačaje jana ŭ intervju «Salidarnaści», na fakultecie adbylisia kardynalnyja źmieny:

— Umoŭna da 2022-2023 hoda možna było havaryć pra ŭzmacnieńnie ideałahizacyi, represi, navat militaryzacyi (na FMA źjaviłasia bolš studentaŭ vajskovaha fakulteta). Za vykładčykami i studentami sačyli i ŭvieś hety čas ludziej zvalniali, išli tak zvanyja «čystki».

U 2024-m zvalnieńniaŭ stała značna mienš — mabyć, uvieś śpis adpracavali. Pa tym, što ja baču i što raskazvali maje zvolnienyja kalehi, jakija pakinuli krainu, ciapier na fakultecie ładziacca masavyja mierapryjemstvy ideałahičnaha charaktaru — to-bok havorka ŭžo idzie pra indaktrynacyju.

Pavialičyć

Istotna źmianiŭsia i źmiest navučalnaha pracesu, havoryć vykładčyca. Tak, kursy, pryśviečanyja ZŠA i Jeŭropie, skaracili albo naohuł prybrali z prahramy, hetak sama jak i dyscypliny histaryčnaha charaktaru, naprykład, kurs historyi źniešniaj palityki Biełarusi. Uzamien uviali kursy pa Kitai, stvarajuć śpiecyjalnaść pa Afrycy — Roza Turarbiekava nazyvaje hety trend «dejeŭrapieizacyjaj».

Źjaviŭsia abaviazkovy dziaržaŭny kampanient: kursy «Historyja biełaruskaj dziaržaŭnaści», «Sučasnaja palitekanomija», a taksama śpieckurs «Vialikaja Ajčynnaja vajna savieckaha naroda (u kantekście Druhoj suśvietnaj vajny)». Hety cykł vykładajecca va ŭsich biełaruskich VNU, ad instytuta kultury da mieduniviersiteta.

— Studentaŭ aryjentujuć pisać dypłomnyja raboty pa Kitai, pa Jeŭrazijskim ekanamičnym sajuzie, u mienšaj stupieni pa ES i ZŠA, — praciahvaje vykładčyca, — toje ž samaje datyčyć aśpirantaŭ i mahistrantaŭ.

FMA — łakmusavaja papierka, pa jakoj možna mierkavać, nakolki źmieny ŭ źniešniaj palitycy istotnyja i nadoŭha. Jak ja baču, studentaŭ aryjentujuć całkam na Uschod i Kitaj, na krainy dalniaj duhi, u mienšaj stupieni na Rasiju. Pa Ukrainie niama naohuł ničoha: nivodnaj temy, kursa ci navukovaha artykuła.

Kali sprava budzie tak raźvivacca dalej, to praz ennuju kolkaść hadoŭ my atrymajem zusim inakš aryjentavanych maładych śpiecyjalistaŭ. Jakija buduć zajmacca Azijaj, Afrykaj, ale nie Jeŭropaj — pry tym, što hieahrafična Biełaruś usio ž znachodzicca ŭ Jeŭropie, i ES i ZŠA praciahvajuć zastavacca samymi bujnymi hulcami ŭ suśvietnaj palitycy.

Heta nonsens, jaki, adnak, adlustroŭvaje intencyju Łukašenki i biełaruskaha režymu. My ž rychtavali kadry dla Ministerstva zamiežnych spraŭ, dla mižnarodnych arhanizacyj, adździełaŭ mižnarodnaha supracoŭnictva roznych dziaržaŭnych viedamstvaŭ — a ciapier dziaržava štučna sfarmulavała inšy zapyt, i praz peŭny čas my nie budziem mieć śpiecyjalistaŭ pa Jeŭropie i amierykanistaŭ.

Roza Turarbiekava dadaje: administracyja fakulteta čuje krytyku ad byłych vykładčykaŭ, ale ŭsprymaje zaŭvahi chutčej u štyki (a jak ža, «źbiehłyja» i «ekstremisty» parady razdajuć). Ale ž jana ŭpeŭnienaja, što ŭ BDU i prynamsi na fakultecie zastałosia niamała ŭciamnych, adekvatnych ludziej, jakija zmohuć padtrymlivać peŭny ŭzrovień viedaŭ vypusknikoŭ.

Choć pa šerahu kirunkaŭ (mižnarodnaje publičnaje prava, uschodaznaŭstva, dzie byli vykładčyki z redkimi dla Biełarusi zamiežnymi movami kštałtu karejskaj, chindzi, tureckaj) jakaść adukacyi značna ŭpała praz zvalnieńnie mocnych śpiecyjalistaŭ.

Kolkaść biełaruskich studentaŭ, jakija navučajucca za miažoj, raście, niahledziačy na ŭsie vysiłki ŭładaŭ. Tolki ŭ Polščy hetaja ličba vyrasła z prykładna 8,4 tysiač čałaviek u 2019/20 hodzie da 12,7 tysiač — u 2023/24.

— Na FMA adkryli śpiecyjalnaść «Mižnarodnaja kanfliktałohija» ź viedańniem dźviuch zamiežnych moŭ. Mała taho, što vučebny płan składzieny biazdarna — prabačcie, chiba biełaruskaja dypłamatyja tak maje patrebu ŭ śpiecyjalistach pa ŭrehulavańni mižnarodnych kanfliktaŭ? Što, surjozna, Biełaruś źjaŭlajecca vialikim mižnarodnym hulcom, jak Kitaj, ZŠA ci Rasija? My budziem prapanoŭvać svaje pasłuhi ŭ jakaści pieramoŭnikaŭ?

U nas čytalisia dva kursy, «Kanfliktałohija» i «Teoryja viadzieńnia pieramoŭ» — ja źjaŭlajusia ich aŭtaram i čytała ich bolš jak 20 hadoŭ. I mnie jak śpiecyjalistu vidavočna, što takaja śpiecyjalnaść na ŭzroŭni bakałaŭryjatu ŭ Biełarusi nie maje pad saboj nijakich padstaŭ.

Vidavočna, što prablema niekampietentnaści budzie pavialičvacca — zvolnienych daktaroŭ navuk, prafiesaraŭ, dacentaŭ, stračanuju navukovuju škołu niama kim zamianić. Heta adlustroŭvajecca ŭžo siońnia na tym, jak zakładajecca asnova vučebnaha pracesu, a praz 5-7-10 hod my ŭbačym vyniki takoha niekampietentnaha padychodu.

«Sapraŭdnaja demakratyčnaja reforma adukacyi mahčymaja tolki ŭ suviazi z demakratyčnaj reformaj inšych sacyjalnych instytutaŭ»

Aceńvajučy prykładnuju kolkaść represavanych piedahohaŭ u Biełarusi, daradca Śviatłany Cichanoŭskaj pa pytańniach adukacyi i navuki, prafiesarka EHU Taćciana Ščytcova nazyvaje ličbu ŭ 30-40 čałaviek. Ale padkreślivaje: heta tolki tyja, pra čyje palityčna matyvavanyja aryšty i prysudy viadoma pravaabaroncam.

— Nasamreč ličby palityčnaha pieraśledu našmat bolšyja, — zaznačaje surazmoŭnica «Salidarnaści».

Pavialičyć

Jość niekalki katehoryj. Tyja, čyje imiony my viedajem, čyj pieraśled dakumientalna zafiksavany. Inšaja katehoryja — kaho pravaabaroncy nie zmahli adsačyć, to-bok aryšty i prysudy byli, ale źviestki pra ich nie ŭdałosia atrymać.

Jość ludzi, jakija prajšli praź pieratrusy i daznańni, ale nie prachodzili praz sudy i karnuju sistemu. I jašče adna katehoryja — chto vymušany byŭ pajści z pracy, kaho zvolnili albo nie praciahnuli kantrakt. Mnohija vyjechali z krainy. Tamu my viedajem tolki viarchušku ajśbierhu.

— Adnoj z vostrych prablem u adukacyi bolšaść vykładčykaŭ, z kim my hutaryli, nazyvajuć kadravuju. Jakija jašče bolevyja kropki vy b adznačyli?

— Pahadžusia, strata kvalifikavanych kadraŭ, emihracyja — adna ź istotnych prablem. Ale dadam jašče niekalki pazicyj u pieralik «dasiahnieńniaŭ» režymu.

• Pieršaje: aryjentacyja na stvareńnie sumiesnaj adukacyjnaj prastory z Rasijaj.
• Druhoje: skaračeńnie mahčymaściaŭ navučańnia na biełaruskaj movie.
• Treciaje: izalacyja adukacyjnych instytucyj (u vyšejšaj škole — heta zamarozka ŭdziełu VNU ŭ Bałonskim pracesie, ale i škołu hetaja izalacyjanisckaja palityka zakranaje, i heta viadzie da prasoŭvańnia ideałohii, što «Zachad — naš vorah»).
• Čaćviortaje: piedahahičnaja adukacyja ŭ krainie nie adpaviadaje sučasnaści. Taksama ŭ Biełarusi niama akademičnaj aŭtanomii — ni ŭ škołach, ni va ŭniviersitetach. Pa rejtynhu akademičnaj svabody Biełaruś znachodzicca na čaćviortym miescy źnizu — i heta ŭ śpisie sa 179 krain!

Što jašče treba zhadać — heta źnižeńnie jakaści adukacyi, i asobna chaču paznačyć kryzis sacyjalnych i humanitarnych dyscyplin. Va ŭmovach ideałahičnaha i prapahandysckaha cisku jany faktyčna nie mohuć raźvivacca, albo ŭ vielmi ŭrezanym vyhladzie.

I apošnija, ale nie pa značnaści, momanty. Toje, što amal źniščanaja pryvatnaja adukacyja. Plus chraničnaja prablema, jakaja doŭžycca dziesiacihodździami: niedafinansavańnie. Z apošnim źviazany i nizki technałahičny ŭzrovień, nieraźvitaść anłajn-adukacyi, — atrymlivajecca ceły pakiet.

— Ekśpiertnaja supolnaść raspracavała Kancepcyju i darožnuju kartu pa demakratyzacyi adukacyi. Na vašu dumku, kolki času spatrebicca, kab vypravić nastupstvy taho, što narabiła dziejnaja ŭłada?

— Chaču zaznačyć, što raspracavanyja dźvie darožnyja karty na pieršyja 500 dzion — dla bazavaj demakratyzacyi jak u vyšejšaj, tak i ŭ siaredniaj adukacyi.

Akramia taho, jość asobnyja napracoŭki, jakija tyčacca padrychtoŭki da sistemnaha refarmavańnia, a taksama sučasnych mietodyk dla pačatkovaj i siaredniaj škoły. I heta dobry padmurak: darečy, mietodyki ŭžo zaraz možna vykarystoŭvać u Biełarusi. To-bok kali pačniecca sapraŭdnaje demakratyčnaje refarmavańnie, jość na što abapiracca.

Što da pytańnia pra čas — na moj pohlad, spačatku važna zrazumieć, što mienavita narabiła dziejnaja ŭłada. Pieradusim heta aŭtarytarnaje kiravańnie — jak u adnosinach da škoły/VNU, tak i ŭnutry škoły/VNU.

Aŭtarytarnyja paterny ŭ kamunikacyi, vykładańni — usio heta ŭpłyvaje na adukacyju vielmi destruktyŭna. U škołach panuje strach, jaki dematyvuje piedahohaŭ, jany bajacca vystupać ź niejkaj sapraŭdnaj inicyjatyvaj. A dzie niama inicyjatyvy — jość farmalizm, šmat jakija rečy robiacca prosta dla ptušački.

Heta sparadžaje taki dobra viadomy savieckim ludziam fienomien, jak padvojenaja śviadomaść, kali my razumiejem adno, a pramaŭlajem aficyjna inšaje. Stvarajecca atmaśfiera niedavieru, jakaja ŭździejničaje razburalna i na piedahohaŭ, i na vučniaŭ.

Bo staršakłaśniki i studenty ŭsio razumiejuć, i kali jany bačać, jak nastaŭnik pramaŭlaje z surjoznym tvaram niešta, u što sam nie vieryć — heta farmuje cynizm.

Naturalna, va ŭmovach aŭtarytaryzmu, adsutnaści svabody niemahčymaje raźvićcio, prasoŭvańnie sučasnych mietadaŭ, viedaŭ. Ale ž jość rečy, jakija možna zrabić užo zaraz: najpierš padvyšeńnie kvalifikacyi nastaŭnikaŭ, avałodańnie anhlijskaj movaj — u hetych kirunkach šmat mahčymaściaŭ.

I druhoje, pra što my možam pakłapacicca — padrychtoŭka sučasnych mieniedžaraŭ u halinie adukacyi. Kali raspačniecca sapraŭdnaja demakratyčnaja reforma, takija śpiecyjalisty buduć vielmi patrebnyja, ich krytyčna nie chapaje.

Bazavyja reformy — naprykład, nadańnie škołam i miascovamu samakiravańniu bolšaj svabody — na dumku Taćciany Ščytcovaj, mahčyma ździejśnić u pieršyja 500 dzion. Ale dla sistemnych źmien u adukacyi času spatrebicca našmat bolej.

I, badaj, samaje hałoŭnaje — dla pośpiechu reformaŭ patrebna nie tolki mieć kvalifikavanyja kadry, sučasnyja technałohii i mieniedžmient. Treba, kab i biełaruskaje hramadstva było hatovaje da skraznoha, fundamientalnaha refarmavańnia. Siońnia daloka nie ŭsie razumiejuć takuju nieabchodnaść — mnohija ličać, što sistema zbolšaha pracuje narmalna («navošta ramantavać, kali možna padfarbavać»).

— Sapraŭdnaja demakratyčnaja reforma adukacyi mahčymaja tolki ŭ suviazi z demakratyčnaj reformaj inšych sacyjalnych instytutaŭ: biznes, kultura, palityčnaja sistema — usio musić być u kompleksie, — zaznačaje prafiesarka.

• 3
• 0
• 0
• 2
• 0
• 3
• 1
• 0