«А мяне за што?» І купцы са Смаленска, якія нахабна збіваюць кошт дзедавай хаты — страшная кніга пра наступствы

«Чорны лес» — кніга вусцішная: і прысутнасцю чорнай сілы, значна большай за асобнага чалавека, і гвалтам, які людзі чыняць адно над адным.

Тое, што ў кнізе адбываецца, толькі крыху адрозніваецца ад нашай рэчаіснасці. Гэта не фантастычны сусвет, гэта крок у бок ад таго, у чым мы жывём. І страшна менавіта таму, што яно занадта блізка. Чытаеш і амаль верыш, што за дзвярыма тваёй кватэры свет ужо зрабіў гэты самы крок.

Тут за пераход дзяржаўнай мяжы даводзіцца плаціць сваім целам: ад цябе літаральна адразаюць кавалачак плоці. Таму і колькасць магчымых выездаў абмежаваная. А яшчэ табе можа прыйсці позва на балота. Гэтая паперчына адразу пачынае прарастаць зялёнымі сцяблінамі проста з паштовай скрыні. Не схаваеш і не схаваешся. 

«Я глядзела на сваю суседку: стомленая, заношаная сукенка, спрацаваныя пачырванелыя рукі. Чаму яна едзе побач са мной? Мы не былі падобныя, жылі двума рознымі жыццямі. Мне стала шкада, што яна апынулася тут. Напэўна, яна не ведала пра валанцёрскую службу на балотах — з’язджала ў нікуды, таму што прыйшла позва. «Не разумею, чаму мяне паклікалі» — жанчына павярнулася, быццам адказваючы на маё пытанне, і яе мучністы твар аказаўся побач з маім. — «З табой усё зразумела, а мяне за што?..»

Тоні Лашдэн — квір-фем-пісьменніца, паэтка і актывістка. У 2020 і 2021 гадах займалася праваабарончай дзейнасцю ў Беларусі. Кніга «Чорны лес», якая складаецца з васьмі невялікіх апавяданняў, — рэакцыя і рэфлексія на тое, што адбывалася і адбываецца ў Беларусі пасля 2020 года.

Гэта спроба знайсці спосаб, як гаварыць пра траўмы і гвалт у дачыненні да сябе. Адначасова гэта спроба знайсці тое, на што можна абаперціся.

«Чорны лес» — крыху скажонае адлюстраванне нашай рэальнасці. Абапал мяжы. Тыя, хто застаюцца, адразаюць часткі сябе, едуць на балота ці прадаюць вясковыя хаты панаехаўшым з-за ўсходняй мяжы. З тых, хто з’ехаў, уначы ў ложак сыплецца зямля, якую іх прымушалі жэрці людзі ў чорным, збіваючы і гвалтуючы.

«Радзіма крышылася, як брыкет сухога торфу, крышылася ў дробны рыпучы пыл, які ні на што не быў прыдатны і пра які было складана па-сапраўднаму бедаваць. Гэты пыл асядаў на вопратцы, ад яго з’яўляўся глыбокі кашаль, як пры пнеўманіі, але больш страта ніяк сябе не выяўляла. Радзіма была месцам нябачнай трагедыі, неадрозным сярод тысячы іншых месцаў. Руінамі, у якіх нічога не адбылося, а значыць, няма пра што тужыць».

Тоні Лашдэн піша лаканічна і дакладна. Адчуваецца карпатлівая праца, пасля якой у тэксце не засталося неабавязковых слоў. Але гэта робіць яго вельмі канцэнтраваным. Часам хочацца адкласці кнігу і падыхаць. Каб мроіва разышлося, і чорны лес, балотная рудая жыжа ці пшанічнае поле, якое хавае ў сабе чалавечыя косткі, сталі менш рэальнымі. 

Ледзь не ў кожным апавяданні сярод рускамоўнага тэкста знойдзецца беларускае слова: мяжа, страта, дрыгва. Гераіня аднаго з апавяданняў — «Марийка». У некаторых тэкстах цэлыя сказы напісаныя па-беларуску. Такі аўтарскі ход можна і зразумець, і патлумачыць. Гэта адпавядае моўнай сітуацыі ўнутры краіны і ўнутры нашых беларускіх галоў.

«Я думал:а, на якой мове пачаць гэту песню. Про что она будет рассказывать? Я распавяду пра страту, я распавяду пра дом і зямлю, но этот дом и эта земля были вписаны в меня русским языком». 

У адным з інтэрв’ю Тоні Лашдэн кажа, што ў першую чаргу «Чорны лес» для тых, хто не перажыў на сабе 2020—2022 гады ў Беларусі.

Можа, таму ў мяне склаліся няпростыя адносіны з гэтай невялічкай, на 150 старонак, кнігай. Яна занадта ціснула на мае ўласныя траўмы і гулялася флэшбэкамі. Чорныя твары ў вокнах, чорная постаць, якая крочыць за табой праз поле.

Перманентная трывога і прадчуванне бяды. Неабходнасць прадаць дзедаву хату і купцы са Смаленска, якія нахабна збіваюць кошт, называючы яе халупай. Часам падавалася, што ўжо хопіць, не трэба так, гэта злоўжыванне і маніпуляцыя. 

Але пад усім гэтым хаваецца спрадвечнае, моцнае і трывалае. Лес, поле, балота, вёска, дзікі жывёльны свет, тутэйшыя жыхары (пераважна — жанчыны, і гэта ж праўда). Пасля прачытання «Чорнага лесу» застаецца дробка надзеі на тое, што апошні беларускі бастыён — гэта сама прырода. Яна засмокча і знішчыць усю навалач. Толькі ці ацалеем пры гэтым мы самі?

Тоні Лашдэн. Чорны лес. — Варшава: Мяне няма, 2024

• 5
• 0
• 1
• 1
• 1
• 0
• 0
• 2