Pracy na fasadach uschodniaha, teatralnaha korpusa pałaca skončylisia pravałam — sprava nie tolki ŭ chimoznym zialonym kolery, ale i ŭ sucelnym nieprafiesijanaliźmie restaŭrataraŭ, jakija ci to nie viedajuć asnoŭ, ci to ihnarujuć łohiku.
Pavodle infarmacyi BiełTA, užo pačałasia raspracoŭka prajektnaj dakumientacyi na ŭnutranyja raboty, a ŭ płanach zakansiervavać i hałoŭny korpus.
Restaŭracyja Ružanskaha pałaca pačałasia jašče ŭ 2008 hodzie, ale ŭ apošnija hady ŭźnikaje ŭsio bolš pytańniaŭ da adekvatnaści adnaŭleńnia rezidencyi rodu Sapiehaŭ. Peŭna, adnaŭleńnie Ružanskaha stała samaj sprečnaj restaŭracyjaj znakavaha histaryčnaha abjekta ŭ Biełarusi, sastupajučy tolki «fentezijnaj» rekanstrukcyi Staroha zamka ŭ Hrodnie.
Ale kali na Starym zamku napłastavańni stahodździaŭ, a sapraŭdny vyhlad dakładna nieviadomy, to adnaŭleńnie Ružanskaha pałaca musiła być elemientarnaj spravaj: kompleks pabudavany ŭ adnym, pierachodnym ad baroka da kłasicyzmu, styli i zbolšaha ŭ adzin čas, značnaja jaho častka dajšła da nas, navat zachavalisia kalarovyja prajektnyja čarciažy Jana Samuela Biekiera. Sprava była za małym — viarnuć jak było. I tut biełaruskija restaŭratary paciarpieli poŭnaje fijaska.
Ružanski zialony
Prablemy z koleram u Ružanach pačalisia ad samaha pačatku, kali adnaŭlali bramu i prylehłyja karpusy, ale hetuju prablemu nie zaŭvažali, pakul čarha adnaŭleńnia nie padabrałasia da teatralnaha korpusa i arkady, jakoj jon złučany z pałacam. Paśla zaviaršeńnia adnaŭlenčych rabot korpus chutka pafarbavali ŭ jadavita-smarahdavy koler, što vyklikała vialikaje ździŭleńnie i abureńnie siarod prostych turystaŭ i śpiecyjalistaŭ.
Pamyłka nie była vypraŭlena, ale ŭličana na arkadzie, za jakuju ŭzialisia nastupnaj. Jaje pafarbavali ŭ bolš hłuchija, strymanyja kolery. Ciapier pałac pafarbavany adrazu ŭ try varyjanty zialonaha, ad śvietłaha pastelnaha da chimoznaha. Ciapier na teatralnym korpusie źjavilisia taksama lapny dekor i skulptury idealna biełaha koleru.
Jak vyjavili śpiecyjalisty — ni adzin z troch varyjantaŭ nie adpaviadaje histaryčnamu vyhladu. Niekatorych užytych koleraŭ prosta nie mahło isnavać u XVIII stahodździ. Adzin raz — prykraja pamyłka, try razy — pryznańnie ŭłasnaj niekampietentnaści.
Zamiest taho, kab pravieści elemientarnyja daśledavańni pihmientu na frahmientach tynku, jakija i siońnia lohka adšukać na terytoryi pałaca, restaŭratary Ružanskaha zamka źviarnulisia da savieckich knih druhoj pałovy XX stahodździa, adkul uziali, što koler pałaca pavinien być jarka-smarahdavy, a dekor — vyklučna biełym. Siońnia na ŭsiu Biełaruś jość ličanyja abjekty, čyj baročny kałaryt byŭ navukova adnoŭleny, a ŭ čas napisańnia knihi takich abjektaŭ nie było ŭvohule.
Pytańnie raznaboju ŭ afarboŭcy roznych častak Ružanskaha pałaca vyrašyli aryhinalna: zamiest taho, kab pryznać pamyłki i pravieści dadatkovyja daśledavańni, było vyrašana pafarbavać uvieś kompleks u samy «taksičny» varyjant.
«I tak pojdzie!»
Ružanski pałac adnaŭlajuć z aporaj na prajektnyja čarciažy Jana Samuela Biekiera. Heta redki vypadak, kali jość takaja kaštoŭnaja krynica, jakaja moža dapamahčy adnavić toje, što było stračana. Pabudavany ŭ 1784—1786 hadach pałac niadoŭha prabyŭ rezidencyjaj mahnackaha rodu, vielmi chutka kompleks byŭ pradadzieny i pieraabstalavany pad sukonnuju fabryku. Ni pra jakoje zachavańnie jaho vieličy havorki nie viałosia. Kompleks mocna paciarpieŭ ad haspadarčaha vykarystańnia, pažaraŭ i vojnaŭ.
Na bolšaści viadomych vyjaŭ jon adlustravany ŭžo ŭ dosyć dehradavanym vyhladzie, tamu adzinaj krynicaj dla adnaŭleńnia mnohich rečaŭ jość čarciažy architektara Biekiera.
Da takich rečaŭ naležyć, naprykład, vyhlad dachu, frantonaŭ, lapniny i skulpturnych kampazicyj na ich. Mienavita sa źjaŭleńniem apošnich, u biełaśniežnym vykanańni (čaho taksama być nie mahło), na teatralnym korpusie, skončyłasia jaho vonkavaje adnaŭleńnie. Na krajnich frantonach źjavilisia urny z hirlandami, na centralnym — dźvie valuty-zavitki i fihura Afiny ŭ ryštunku, z Ehidaj i dzidaj u ruce, jak i namalavana ŭ Biekiera.
Nievierahodna, ale i tut restaŭratary raśpisalisia ŭ prafiesijnaj nieprydatnaści. Jašče niekalki miesiacaŭ tamu, kali raboty byli ŭ samym razhary, śpiecyjalisty źviartali ŭvahu, što z hetymi frantonami i skulpturami nie tak absalutna ŭsio, ale zastalisia niepačutymi.
U Biekiera na čarciažach na kancach frantonaŭ jość nievialikija tumby, na centralnym frantonie na ich lažać valuty (zavitki). Pry adbudovie korpusa hetyja tumby vymuravali, ale paśla, kali ŭzvodzili dach – ich źbili. Vidać, jany zaminali stracharam zrabić usio prosta i chutka. Ciapier, kali sprava dajšła da skulptur, vyjaviłasia, što ich niama kudy stavić: dach całkam zavieršany, a tumbaŭ pad ich niama, — daviałosia rabić novyja.
Kali z vazami i Afinaj bolš-mienš spravilisia, to toje, što zrabili z dvuma valutami-zavitkami pieratvaryła ŭsiu restaŭracyju ŭ paśmiešyšča. Pakolki dach byŭ zavieršany, adnavić tumby było składana — jany pierakryvali jandovu, pierałom dachu, dzie stykujucca dva schiły i pa jakim ściakaje vada. Treba było pieraroblivać dach.
Na krajnich frantonach prosta admovilisia ad tumbaŭ, ale dla centralnaha, vidać, užo paśpieli adlić valuty. U vyniku dla ich zrabili vialikija, udvaja bolšyja čym u Biekiera, tumby, ale nie ŭ tym miescy, a vyšej. Atrymalisia, jak žartujuć, «vuški na makušcy».
Śpiecyjalisty tłumačać, što taho, jak zrobleny hetyja elemienty na Ružanskim pałacy ŭ čas «restaŭracyi», nie mahło być nidzie i nikoli. Kłasičnaja architektura raznastajnaja, ale ŭ jaje jość peŭnyja strohija praviły — jak toje, što ŭ porciku nie moža być piać kałon (adsiul i znakamity vyraz pra piatuju kałonu). Takim ža praviłam źjaŭlajecca i toje, što tumby na frantonie zaŭsiody pryviazany da ścien, na jakija jon abapirajecca.
Ciažka zrazumieć, ci zrabili ŭ Ružanach tak, tamu što nie majuć nijakaha ŭjaŭleńnia pra kłasičnuju architekturu, ci tamu što zamiest zdarovaha sensu ŭ śfiery panuje płanavy farmalizm — valuty adlili, a ciapier uvapchnicie ich choć kudy! U lubym vypadku nazvać heta restaŭracyjaj niemahčyma, heta — «i tak pojdzie!».
Porcik, jaki zabyli adnavić
Adna z pryčyn, čamu dla valut nie chapiła miesca, vidać, u tym, što čarciažami Biekiera karystalisia jak chacieli.
U prajekcie pa centry korpusa pryhožy porcik na čatyroch parach kałon daryčnaha ordara. Jakraz na frantonie porcika staić skulptura Afiny i zrobleny vialikija valuty.
Viadoma, čarciažy nie dajuć 100-pracentnaj harantyi, bo niešta mahło być nierealizavana, a niešta mahło być realizavana inakš. Hetak adbyłosia z samim pałacam — jaho ruiny vidavočnym čynam adroźnivajucca ad pieršapačatkovaha prajekta.
Ale na inšym pałacy Sapiehaŭ u Dziarečynie, jaki prajektavaŭ toj ža Biekier, realizavany dakładna taki ž porcik, jaki my bačym u ružanskim prajekcie. Najbolš vierahodna, što i ŭ Ružanach porcik byŭ pabudavany, ale byŭ stračany.
Na karyść hetaha śviedčyć i jašče adna detal, zaŭvažanaja śpiecyjalistami: na fota da restaŭracyi tolki ŭ hetym miescy nad pilastrami bačnyja adtuliny. U takija adtuliny ŭstaŭlalisia draŭlanyja belki, adzin kaniec jakich abapiraŭsia na ścianu, druhi na kałony porcika.
U časie adnaŭleńnia korpusa hetaja častka ściany była vymuravana nanoŭ, nie pakinuŭšy nijakich śladoŭ ad adtulin, u jakija macavalisia belki porcika. Dokazy isnavańnia porcika byli zamiecieny idealna.
Dapuścim, što porcik sapraŭdy nie realizavali, a adtuliny nijak nie vykarystoŭvalisia, ale tady i skulptur, vierahodna, nie pavinna było b być. U Ružanach paŭstaŭ svoj monstr Frankienštejna — brydkaja pačvara z kavałkaŭ roznych prajektaŭ, ujaŭleńniaŭ i mierkavańniaŭ, źlapanaja biez razumieńnia i hustu.
Ružanski pałac staŭ achviaraj nieprafiesijnaj, dyrektyŭnaj restaŭracyi, tut nie zmahli dać rady ni koleru, ni formam, choć usio lažała na pavierchni. Takuju słavutaść soramna pakazvać nie tolki zamiežnikam, ale i svaim hramadzianam. Adkaznych ža, vidać, znoŭ čakajuć padziaki i ŭznaharody da zdadzieny ŭ termin abjekt.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆŚledam za Ružanami. BNTU pieramaloŭvajuć u kisłotna-zialonyja kolery
Ružanski pałac pierafarbujuć. Ale vypraŭlać buduć zusim nie toje, čaho ŭsie čakali
Z adrestaŭravanaha kinateatra «Pieramoha» prybrali Pahoniu
Jaki koler pasuje kaściołu Śviatoha Jazepa — bieły ci žoŭty? Estetyčnaja sprečka z-za pierafarboŭki śviatyni
Kamientary