Pieśnia adroźnivajecca lohkaj, rytmičnaj miełodyjaj, jakaja nie tolki lohka zapaminajecca, ale i nadoŭha zastajecca ŭ hałavie. Roliki, zapisanyja pad hetuju pieśniu, źbirajuć miljony prahladaŭ, a amal dva stahodździ tamu jana karystałasia nie mienšaj papularnaściu ŭ słavianskim śviecie.
Pieśnia zavirusiłasia paśla taho, jak u pačatku lutaha ŭ tyktoku źjaviŭsia siurealistyčny rolik: dziaŭčyna ŭ sukiency ź vielizarnaj zialonaj rybinaj hałavoj tančyć z chłopcam u kardyhanie i pry miatliku z hałavoj i klušniami, jak u raka, na fonie hornaha voziera.
Rolik, jakija źniała ŭkrainka pad nikam Krapla, sabraŭ užo zvyš 8,5 miljona prahladaŭ. Mnohija zasumniavalisia, ci nie čarhovy heta tvor štučnaha intelektu, ale dziaŭčyna raźviejała sumnieńni, padzialiŭšysia videa, jak vyrablalisia kaściumy i zdymaŭsia rolik.
Pieśnia «Tanciuvała riba z rakom» była ŭziataja z ukrainskaha filma «Zhublenaja hramata», častkova zasnavanaha na adnajmiennaj apovieści Mikałaja Hohala, napisanaj u 1829—1831 hadach. Niahledziačy na litaraturnuju asnovu aŭtarstva pryznanaha kłasika, film, zavieršany ŭ 1972 hodzie, byŭ zabaronieny savieckaj cenzuraj. Jaho pakazali ŭ abmiežavanym prakacie, usiaho ŭ niekalkich kinateatrach, praź dziesiać hadoŭ — u 1983-m. Siońnia film uvachodzić u śpis 100 najlepšych filmaŭ u historyi ŭkrainskaha kino.
Samoj piesieńki ŭ apovieści niama, ale ŭ zborniku «Viečary na chutary la Dzikańki», u jaki jana ŭvajšła, jość inšaja apovieść, «Strašnaja pomsta», u jakoj jość namiok na pieśniu:
«…I biez' dvierieć, biez' okonieć.
Ta vžie piśni vijšov' konieć.
Tanciovała ryba z' rakom …
A chto mienie nie polubiť, triścia joho matiŕ!»
Zhadki pra hetuju pieśniu sustrakajucca i ŭ litaraturnaj krytycy pa Hohali. Ale pieršaja publikacyja tekstu pieśni, jakuju možna adšukać siońnia, datujecca 1843 hodam. U toj hod na staronkach rasijskaha časopisa «Bibliotieka dla čtienija» źjaviłasia nievialikaja chvalebnaja recenzija na sačynieńnie «Pra histaryčnaje značeńnie ruskaj narodnaj paezii» ŭkrainskaha piśmieńnika i etnohrafa Mikałaja Kastamarava:
«V' odnoj etoj čudiesnoj pѣsienkѣ —
«Tancovali ryba s' rakom',
A pietruška s' pasturnakom',
A cybula s' čiesnokom'», —
v' odnoj etoj pѣsieńkѣ» — bołѣie narodnoj žiźni, duchovnoj. istoričieskoj i obŝiestviennoj, bołѣie istorii, vnѣšniej i vnutrieńniej, čѣm' vo vsiem' sočinienii Karamzina».
Bolšaść zhadak hetaj piesieńki niedzie ŭ hłybini Rasii adnosicca da ŭkrainskich pierasialencaŭ. Na heta pakazvaje toje, što rasijskim etnohrafam, jakija znachodzili jaje tam, davodzicca davać znosku da niezrazumiełaha słova «cybula».
Jak ni dziŭna, ale piesieńka raspaŭsiudžana nie tolki hłyboka na ŭschod słavianskich ziemlaŭ, ale i na zachad. Palaki zapisvajuć kaviery na pieśniu, a słavaki zdymajuć pad jaje rekłamu dla kramy Lidl. Jak vyjaviłasia, u hetych krajach taksama dobra viedajuć hetuju pieśniu.
Polski varyjant pieśni z partyturaj apublikavaŭ u 1863 hodzie ŭ svajoj knizie «Pieśni polskaha ludu ŭ Vierchniaj Silezii z muzykaj» niamiecki lekar i falkłaryst Julius Rohier:
«Tańcowała ryba z rakiem,
A cebula z pasternakiem;
Pietruszka się dziwowała,
Jak cebula tańcowała.
Tańcowała wódka z banią,
Grochowionka z mietłą za nią;
Dziwajcie się, ludkowie,
Jak ta mietła tańcuje».
Heta, vidać, najraniejšaja publikacyja pieśni pa-polsku, źviartaje ŭvahu, što ŭ knizie paznačana, što jana raspaŭsiudžana ŭsiudy.
«Tancavała ryba z rakam» pa-biełarusku
A što ž biełarusy? Naturalna, što kali ŭsie susiedzi-słavianie viedali takuju pieśniu, to biełarusy nie mahli jaje nie viedać.
Najraniejšuju zhadku pra jaje možna adšukać u artykule «Materyjały dla vyvučeńnia tvorčaści i pobytu biełarusaŭ. Prykazki, prymaŭki, zahadki» biełaruskaha falkłarysta Jaŭhiena Lackaha, apublikavanym u 1898 hodzie:
«Tańcavała ryba z rakam, a piatruška s pastarnakam, a cybula dzivavała, što tak ślična tańcavała».
Źmieščanyja im u artykule zapisy źbiralisia ŭ čas jaho letnich pabyvak u Biełarusi, a mienavita ŭ Hajna-Słabodskaj vołaści (ciapier Łahojski rajon) Barysaŭskaha pavieta Minskaj hubierni, u siadzibie Alchaviec i navakolnych vioskach i pasiołkach, bolšaść naležyć da 1892-1893 hadoŭ.
Prykładna ŭ toj ža čas, da 1897 hoda, radki z hetaj pieśni zafiksavaŭ, ale ŭ inšym kancy Biełarusi, u Vaŭkavyskim paviecie, etnohraf i falkłaryst Michał Fiedaroŭski. Praŭda, 4-y tom jaho zbornika «Lud biełaruski», byŭ vydadzieny tolki ŭ 1935 hodzie, užo paśla śmierci daśledčyka.
«Tancawała ryba z rakam, a pietruszka z pieścierniakam», — zapisaŭ Fiedaroŭski.
Dalej pieśnia (ci chutčej prypieŭka) sustrakajecca nie adnojčy ŭ litaratury, pieršyja dva radki zvyčajna niaźmiennyja, a astatnija varyjatyŭnyja. U svaim Padručnym rasijska-kryŭskim (biełaruskim) słoŭniku Vacłaŭ Łastoŭski zafiksavaŭ taki varyjant:
«Tancavała ryba z rakam,
I piatruška z pastarnakam,
A cybula dzivavała,
Što piatruška tancavała».
Amal toje ž samaje śpiavaje Adolf Bykoŭski ŭ kamiedyi «Paŭlinka» Janki Kupały. Hetym frahmientam z pastanoŭki kamiedyi na chvali trendu padzialiŭsia i tyktok-akaŭnt teatra imia Janki Kupały.
Ale sustrakajecca i varyjant, jaki kančajecca tak: «A cybula z časnakom, Krasna dzieŭka ź dzieciukom».
Najbolš doŭhaja viersija pieśni trapiła ŭ muzyčny zbornik «Dziciačy albom. Častka pieršaja», jaki vyjšaŭ u 2010 hodzie i źmiaščaje biełaruskija narodnyja pieśni dla dziaciej u aryhinalnych apracoŭkach:
«Tancavała ryba z rakam,
A piatruška — z pastarnakam,
A cybula — z časnakom,
A markoŭka — z burakom.
Toŭsta repa — z tonkim makam,
Tupacieli krakaviakam.
Navat sumnaja miatła
Ź imi skoki zaviała.
Chren prytupaŭ da ich z hradki
Pahladzieć na nieparadki.
Hałavoju pakivaŭ,
I z usimi paskakaŭ».
Chto prydumaŭ hetuju pieśniu i čamu jana tak šyroka raspaŭsiudziłasia pa słavianskim śviecie, tym nie mienš pakul zastajecca zahadkaj.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
«Jana zabrała dziaciej i viarnułasia ŭ Minsk»: historyja biełarusa, jaki emihravaŭ u Barsiełonu ź siamjoj, a zastaŭsia adzin18
Kamientary
Užo nie kažučy, što ŭ Polščy heta nijaki nie trend, a niekatoryja h.zv. filmiki źjavilisia, bo vypadkova praz ukraincaŭ trapili. I toje palaki masava nie fanaciejuć.