Navukoŭcy znajšli dziŭnuju žyviołu, zdolnuju časova zapavolvać abo navat paviarnuć nazad stareńnie kletak. Heta taŭstachvosty karlikavy lemur z Madahaskara — maleńki prymat pamieram z chamiačka.
Usim viadomyja vonkavyja prykmiety stareńnia, ale mnohija źmieny pačynajucca značna hłybiej — na kletkavym uzroŭni, dzie navat naša DNK ź ciaham času nazapašvaje paškodžańni.
Dziŭna, ale niekatoryja žyvioły znajšli sposab časova spyniać hety praces. Adzin z takich prykładaŭ — taŭstachvosty lemur.
Pavodle novaha daśledavańnia vučonych z Univiersiteta Dziuka i Kalifarnijskaha ŭniviersiteta ŭ San-Francyska, heta maleńkaje mlekakormiačaje moža zapavolvać abo navat častkova viartać nazad kletkavaje stareńnie padčas svajoj štohadovaj zimovaj śpiački. Ab hetym paviedamlajecca na sajcie Univiersiteta Dziuka.
Usia sprava ŭ ciełamierach
Jak raskazvajuć vučonyja, kluč da hetaha fienomiena chavajecca ŭ ciełamierach — mikraskapičnych achoŭnych «nakaniečnikach» na kancach chramasom. Jany, jak płastykavyja zakančeńni na šnurkach, abaraniajuć DNK padčas dzialeńnia kletak. Z uzrostam, pry kožnym dzialeńni kletki, ciełamiery pastupova skaračajucca, i ŭ vyniku kletki stračvajuć zdolnaść narmalna funkcyjanavać.
Na skaračeńnie ciełamier upłyvajuć chraničny stres, małaaktyŭny ład žyćcia i niedasyp. Adnak, jak vyśvietlili navukoŭcy, padčas śpiački ŭ lemuraŭ ciełamiery nie karaciejuć, a — nasupierak čakańniam — padaŭžajucca. Heta značyć, što kletki nibyta atrymlivajuć druhi šaniec — choć i časovy — stać maładziejšymi. Pra heta havorycca ŭ artykule, apublikavanym u časopisie Biology Letters.
Žyćcio na paŭzie
Zimoj lemury źnikajuć u dupłach abo padziemnych norach i pravodziać tam da siami miesiacaŭ u stanie anabijozu. Ich sercabićcio źnižajecca z 200 udaraŭ da mienš čym 8 udaraŭ za chvilinu, cieła stanovicca chałodnym navobmacak. Žyvioła robić udych prykładna raz na 10 chvilin.
Ale prykładna raz na tydzień lemur nienadoŭha «razahravajecca»: tempieratura cieła raście, abmien rečyvaŭ paskarajecca. U hety momant jon nie pračynajecca całkam, a prosta śpić zvyčajnym snom, kab adnavić siły. Potym arhanizm znoŭ «astyvaje», i lemur viartajecca ŭ hłybokuju śpiačku.
U chodzie daśledavańnia navukoŭcy nazirali za 15 taŭstachvostymi lemurami ŭ Centry vyvučeńnia lemuraŭ Univiersiteta Dziuka da, padčas i paśla śpiački, bieručy mazki sa ščok, kab adsačyć, jak z časam mianialisia ich ciełamiery.
Kab dapamahčy žyviołam uvajści ŭ śpiačku, navukoŭcy pastupova źnižali tempieraturu z 25 °C da kala 13 °C, imitujučy zimovyja ŭmovy ŭ pryrodzie. Lemuram taksama stvaryli štučnyja nory, dzie jany mahli pieračakać choład.
Niekatoryja lemury pavodzili siabie jak u dzikaj pryrodzie: uvachodzili ŭ hłybokuju śpiačku, amal nie ruchalisia, nie jeli i žyli za košt tłušču, nazapašanaha ŭ chvaście.
Inšyja ŭ łabaratornych umovach čaściej «razahravalisia» i byli bolš aktyŭnymi, to-bok čaściej vychodzili sa śpiački. Kali jany prajaŭlali sapraŭdnuju aktyŭnaść, im davali ježu.
Niečakanyja vyniki
Zvyčajna ciełamiery karaciejuć z uzrostam. Ale hienietyčny analiz pakazaŭ, što ŭ lemuraŭ, jakija pieražyli hłybokuju śpiačku, ciełamiery nie tolki nie skaracilisia, ale navat padaŭžalisia. Heta stała poŭnaj niečakanaściu dla vučonych.
«Spačatku my padumali, što dadzienyja niapravilnyja», — raspaviała adna z aŭtarak, Lidzija Hryn (Lydia Greene). Ale hrupa vučonych z łabaratoryi Elizabet Błekbiern (Elizabeth Blackburn), jakaja ŭ 2009 hodzie atrymała Nobieleŭskuju premiju za adkryćcio miechanizmaŭ adnaŭleńnia ciełamier, paćvierdziła: usio pravilna.
U cełym, ciełamiery padaŭžalisia ŭ tych lemuraŭ, što zastavalisia ŭ bolš hłybokaj śpiačcy. U tych, chto pračynaŭsia i jeŭ, ich daŭžynia amal nie źmianiałasia.
Praź dźvie tydni paśla vychadu sa śpiački ciełamiery znoŭ skaračalisia. Navukoŭcy miarkujuć, što takoje padaŭžeńnie moža być achoŭnym miechanizmam — kab papiaredzić paškodžańni kletak, što ŭźnikajuć padčas rezkaha zapusku abmienu rečyvaŭ (tak zvanaha «pierazapusku» arhanizma).
Cikava, što niešta padobnaje nazirali i ŭ ludziej: naprykład, u kasmanaŭtaŭ, jakija praviali hod na Mižnarodnaj kaśmičnaj stancyi, abo ŭ vałancioraŭ, što doŭha žyli pad vadoj.
Kali ciełamiery daŭžejšyja, kletki mohuć dzialicca bolš razoŭ — a značyć, daŭžej zastajucca maładymi. I ŭ lemuraŭ heta sapraŭdy pracuje: jany žyvuć amal u dva razy daŭžej, čym inšyja prymaty takoha ž pamieru.
Naprykład, hałaha žyvie 12—13 hadoŭ, a taŭstachvosty karlikavy lemur — da 30 hadoŭ.
Navukoŭcy pakul nie viedajuć, jak mienavita lemuram udajecca padaŭžać ciełamiery. Ale kali atrymajecca zrazumieć hety miechanizm, heta moža adkryć novyja šlachi lačeńnia ŭzrostavych zachvorvańniaŭ u ludziej — biez ryzyki niekantralavanaha dzialeńnia kletak, jakoje moža pryvieści da raku.
Kamientary