U našy dni, kali na Novy hod horača ŭ demisiezonnym palito, a ŭ siaredzinie sakavika davodzicca dastavać užo daloka schavanyja šapku i rukavicy, «navodzić hadzińnik» pa starych narodnych prykmietach, na žal, nie atrymlivajecca. Prykmieta našaha času: kali na rynkach źjaviłasia rasada, značyć, chałady dakładna minuli i napieradzie nas čakaje soniejka i ciapło, piša «Źviazda».
Pakul u prodažy ŭ asnoŭnym rasada kvietak, lekavych i duchmianych raślin, dekaratyŭnych kustoŭ, a taksama kłubnic, sunic i «sunic-kłubnic» (pra ich budzie havorka nižej).
Rasada harodniny — pamidoraŭ, ahurkoŭ, bakłažanaŭ, kabačkoŭ, harbuzoŭ i h. d. — pojdzie paźniej, tłumačać pradaŭcy. Aktyŭny handal joju razhorniecca bližej da siaredziny krasavika. Z-za pahrozy načnych zamarazkaŭ — zvyčajnaj viasnovaj prablemy biełaruskich aharodnikaŭ — jaje siejuć krychu paźniej, čym «dekaratyŭku», inakš rasada pieraraście raniej, čym pryjdzie čas vysadžvać jaje ŭ hrunt.
U vytvorcaŭ rasady isnuje dakładny padzieł: chtości zajmajecca tolki harodninaj, chtości — vyklučna dekaratyŭnymi raślinami, lekavymi. Druhija pačynajuć handal rasadaj raniej. Zrešty, na zielaninu — cybulu «na piaro», krop-piatrušku — taki padzieł «śfier upłyvu» nie raspaŭsiudžvajecca, i heta rasada ŭžo napoŭnicu pradajecca.
«Dla hetaj spravy pavinien być talent…»
«Hvaździk užo možna vysadžvać. Dva dni patrymajecie, pakul choładna (u nas hetymi dniami dobry maroz byŭ!), i vysadžvajcie, — daje rekamiendacyi pradaviec. — Adna skrynačka — adzin kuścik. A ŭžo na nastupny hod dzialicie. Možna čarankavać».
Hvaździk surazmoŭca pradaje pa 10 rubloŭ za skrynku, hierań — pa 12. Pradaviec za susiednim pryłaŭkam, Iryna, raskazvaje, što handluje rasadaj na Kamaroŭcy kožnuju viasnu i ŭ jaje hadavalnika ŭžo napracavanyja pastajannyja klijenty.
«Pakupnikam naša rasada viadomaja, jany kažuć: heta rasada z hadavalnika ŭ Dziaržynsku. A nazvy ŭ majho hadavalnika niama, nie prydumała, — daje tłumačeńni Iryna. — Ja svoj hadavalnik usio žyćcio źbirała. Što ŭ nas jość? Usio, što bačycie na pryłaŭku. Heta razmaryn, pa 8 za kuścik. Heta hartenzija. A heta farzicyja — biełaja i žoŭtaja».
Farzicyja viasnoj zaćvitaje pieršaj: raskošnyja bujnyja kvietki na hołych jašče halinkach, zaŭvažaje jana. Žoŭtaja — jarkaja i kidkaja, ale biez pachu. Biełaja nižejšaja i nie tak kidajecca ŭ vočy, zatoje duchmianaja. Pach, darečy, vielmi tonki (sadžancy Iryna pradaje ŭžo z kvietačkami), byccam darahoj parfumy. Paradak cen na farzicyju — ad 8 da 35 rubloŭ u zaležnaści ad pamieru i sortu.
Listoŭ u farzicyi pakul niama, ale pradaviec moža pra ich raskazać:
«U «žoŭtych» sartoŭ kvietki roznych tonaŭ. Bačycie: u adnaho sadžanca — limonnyja, a ŭ druhoha — koleru słaniečnika. I forma kvietak roznaja. U adnaho — doŭhija pialostki, u druhoha — bolš kruhlavyja. I listočki ŭ ich buduć roznyja: tut — zialony list z žoŭtaj ablamoŭkaj. Kali kust adćvicie, usio adno budzie vielmi pryhožym. A tut listočak budzie prosta zialony», — tłumačyć jana pakupnicy.
Mahnolij u surazmoŭnicy ŭžo niama, pradała — na ich vialiki popyt. Buduć praz tydzień, zapeŭnivaje.
Sioleta mahnoliju pradajuć pa 20 rubloŭ za kuścik. Sadžancy łavandy i razmarynu iduć pa adnoj canie — 10 rubloŭ, šałfieju — ad 12 da 18.
«Čaściej za ŭsio pakupniki pytajucca pra duchmianyja raśliny: čabor, łavandu, miatu, šałfiej, bierhamot i hetak dalej, — kaža Iryna. — U apošnija hady mnohija na svaich učastkach vyroščvajuć lekavyja raśliny, jany taksama karystajucca popytam. Aktyŭna kuplajuć dekaratyŭnyja chmyźniaki — viejhiełu, dejcyju. Karystajucca popytam roznyja sarty bujnalistavych hartenzij, kali jany remantantnyja, to-bok ćvituć na parastkach biahučaha hoda. Kali hartenzija ćvicie na letašnich parastkach, jana mienš cikavić pakupnika».
Kaštuje heta raślina ad 15 da 30 rubloŭ, hartenzija miaciołčataja tańniejšaja za inšyja: ad 10 da 30 rubloŭ u zaležnaści ad sortu i pamieru sadžanca. U cełym čym naviejšy sort i čym bujniejšy parastak, tym jon daražejšy.
Siońnia ŭ hadavalnikaŭ vialiki vybar sadžancaŭ bezu — u siarednim 30—40 rubloŭ za kuścik. Sartoŭ — dziasiatki. Machrovy bez samy darahi.
«U kramach jašče daražejšy», — kamientuje pradavačka.
Jość i ŭcenienyja: kali sadžaniec nie nadta pryhoža sfarmavaŭsia, cana źnižajecca amal napałovu.
«Ale korań tut dobry, kuścik chutka pojdzie ŭ rost», — tłumačyć Iryna.
Pakupniki dekaratyŭnych raślin, jak i možna było mierkavać, u asnoŭnym žančyny.
«Maładyja dziaŭčaty čaściej za ŭsio biaruć pieršaćviety, — kaža surazmoŭca. — Jość niejki pracent mužčyn, u asnoŭnym dačniki. Ale bolšaść, viadoma, žančyny siaredniaha ŭzrostu — i dačnicy, i ź sielskaj miascovaści, u kaho svoj dom».
— A čamu b nie vyraścić rasadu samim?
— Kali, naprykład, brać cybulnyja (tyja ž pieršaćviety) — pra heta treba było pakłapacicca zahadzia, jašče ŭvosień. Cybulnyja treba kuplać abo ŭvosień cybulinaj, abo ciapier z kvietkaj.
— A inšyja sadžancy? Tuju ž zielaninu, naprykład?
— Kab vyraścić dobruju rasadu, patrebien talent. Nie va ŭsich atrymlivajecca. Treba viedać šmat tonkaściaŭ. Razmaryn, naprykład, pradajecca ŭ nasieńni, ale nasieńnie praktyčna nie ŭzychodzić. Ja razmnažaju jaho čarankami. Ale nasieńnie pradajecca, ludzi kuplajuć, robiać niekalki sprob i prychodziać da nas pa rasadu. My prapanujem bolš ustojlivyja i niepatrabavalnyja ci bolš novyja i pryhožyja sarty pad roznyja zapyty.
Pracajomki praces
Viktoryja pradaje rasadu sa Smalavič, jaje asartymient — taksama «dekaratyŭka», ale hałoŭnym čynam jahadnaja. Parastki kłubnic-sunic — adnaho pamieru, zdarovyja, nahadvajuć sałdat na paradzie. Kaštuje adzin taki sadžaniec ad 3-3,50 da 5 rubloŭ u zaležnaści ad sortu: čym bolš zapatrabavany pakupnikom sort, tym, adpaviedna, daražejšaja rasada. Pa piać, naprykład, sunicy-kłubnicy, novy hibryd hetych dźviuch raślin.
«Z vyhladu jahady ŭ jaje pačvarnyja, — kaža Viktoryja. — Takoj nieakuratnaj formy…»
Zvyčajna kłubnicy i sunicy sučasnych sartoŭ majuć pryhožuju, akuratnuju formu jahad, usie na kuście, dy i ŭ cełym na hradcy praktyčna adnaho pamieru. Ale nie hety hibryd (jon maje nazvu «Kupčycha»), adznačaje surazmoŭnica. Zatoje hetyja jahady nievierahodna smačnyja, sałodkija, duchmianyja. I ludziam padabajucca: užo nie pieršy hod «Kupčycha» trymaje lidarstva na rynku rasady. Jašče adzin lidar rynku — sort «Azija» siaredniaha terminu paśpiavańnia, ź vielmi bujnymi jahadami. Ceńnik na jaho — taksama 5 rubloŭ.
«Vyroščvać rasadu — vielmi pracajomki praces, — adznačaje Viktoryja. — Tak, raniej, u savieckija časy, usie vyroščvali jaje sami. Ale ciapier kudy praściej prosta nabyć nieabchodnuju kolkaść parastkaŭ».
I, darečy, nie nadta vy i aščadzicie, kali vyrašycie ŭsio rabić samastojna, kažuć pradaŭcy. Paličycie vydatki na nasieńnie, hrunt, fitalampy… Nie kažučy ŭžo pra vaš asabisty čas i miesca ŭ kvatery. Kłubnicy treba abnaŭlać kožnyja try hady, inakš raśliny drenna płodanosiać.
A značyć, biez pakupnikoŭ Smalavicki hadavalnik dakładna nie zastaniecca.
Viktoryja raskazvaje, što kłubnic-sunic u jaje sartoŭ z 35. Jość vyraščanyja ź italjanskaha materyjału, jość — z ajčynnaha (u Smalavičach hetyja jahady vyroščvajuć čaściej z vusoŭ, čym z nasieńnia). Vybar sartoŭ hruntujecca na pakupnickim popycie:
«Šmat tych, chto choča novyja sarty, ale niamała prychodzić i ludziej, jakija pryvykli da starych sartoŭ kłubnic i sunic», — zaŭvažaje surazmoŭca.
Jašče z «papularnaha» ŭ Viktoryi — zialonaja cybula, piatruška-krop pa 5, sadžancy ažyny pa 15. Pakul što ludzi pryceńvajucca i pryhladajucca, kaža jana. Aktyŭnych prodažaŭ čakaje krychu paźniej, z prychodam stabilnaha ciapła. Na tych, chto «prosta pahladzieć padyšoŭ», Viktoryja nie kryŭdzicca.
«Mnie padabajecca razmaŭlać ź ludźmi. Časam babuli prychodziać adzinokija, im pahavaryć niama z kim. Ja z radaściu ź imi pahavaru — i pra kvietki, i pra kłubnicy, i pra žyćcio».
Kab rasada dobra rasła, u jaje treba ŭkładać dušu, ličyć surazmoŭca.
«Z parastkami treba razmaŭlać. Palivaješ rasadu i razmaŭlaješ ź joj: «Maleńkija maje, nu jak vy tut, maje lubimyja raślinki?» Heta vam tut kožny skaža. Tamu i raście ŭsio. U nas žančyna staić pobač za pryłaŭkam (siońnia jaje niama). Pradaje chatnija fijałki. Kolki ŭ jaje sartoŭ! I jakoje ščaście — hladzieć na ich! Časam pryjdzieš na pracu ŭ drennym nastroi, pahladziš na jaje kvietki — i adčuješ radaść. Fijałki — kvietki kapryznyja, u mianie, naprykład, vyroščvać ich nie atrymlivajecca. A ŭ jaje rastuć!»
Siarod pakupnikoŭ Viktoryi ŭ asnoŭnym dačniki — ludzi, tak by mović, darosłyja. Ale šmat i moładzi:
«Na bałkon kłubnicy-sunicy kuplajuć — sarty, što ćvituć usio leta. Jość i zamiežnyja pakupniki — u asnoŭnym studenty z Kitaja, — praciahvaje Viktoryja. — Jany naohuł časta ładziać «aharod na bałkonie»: vyroščvajuć dla siabie i jahady, i ahurki-pamidory, i zielaninu».
U bataničnym sadzie pakazvajuć cud: jak ćvicie bez u sakaviku
«Jak na korm śvińniam»: hladzicie, što ciapier z bulbaj u Minsku
Ciulpany pa 4 rubli, kłubnicy — 65, biełyja hryby — 350 rubloŭ. Natoŭpy minčan rynulisia na Kamaroŭku
Hniłoje, zatoje niadoraha. Jak papuliscki ŭkaz Łukašenki ab abmiežavańni nacenki ŭpłyvaje na ŭsich udzielnikaŭ łancužka pastavak harodniny
Ciapier čytajuć
Chto toj čaćviorty vajskoviec ZŠA, jakoha dahetul šukajuć? I jaki amal supadaje pa ŭzroście z amierykancam, zatrymanym pad Maładziečnam9
Chto toj čaćviorty vajskoviec ZŠA, jakoha dahetul šukajuć? I jaki amal supadaje pa ŭzroście z amierykancam, zatrymanym pad Maładziečnam
«Ludzi chočuć pieramovaŭ z tymi, chto maryć ich źniščyć fizična». Hutarka z Alaksandram Kabanavym pra žyćcio, «Biełpoł» i razychodžańnie ź Piatruchinym77
Kamientary