«Смяяліся з паведамленняў, абмяркоўвалі фатаграфіі». Беларус расказаў, як на мяжы дапытваюць тых, хто доўга не быў на радзіме
Беларусы, якія не былі на радзіме больш за год, часта расказваюць, што пры вяртанні ў краіну на мяжы іх старанна правяраюць. Леанід (імёны ў тэксце зменены) нядаўна прыехаў у Беларусь з Польшчы, упершыню за тры гады. Планаваў наведаць сям'ю і заняцца лячэннем зубоў. Мяжу ён перасякаў з сябрам Анатолем, і з гэтага моманту ўсё пайшло не па плане. Маладыя людзі прайшлі праз доўгія допыты і надгляды, і ў выніку Анатоля затрымалі за лайк у сацсетцы. Іх гісторыяй Леанід падзяліўся з MOST.
«Тут не рады, тут шукаюць нагоду»
Дадому маладыя людзі ехалі аўтобусам. На польскім баку ў той дзень была чарга, і, каб зэканоміць час, сябры за 50 еўра пераселі ў іншы аўтобус — бліжэй да шлагбаума.
Польскую мяжу яны прайшлі хутка і спакойна.
— Польскія памежнікі ветлівыя, добразычлівыя, жартуюць з пасажырамі і не ствараюць непатрэбных праблем. Кантроль займае лічаныя хвіліны: праверка дакументаў, штамп у пашпарце – і ты вольны, — апісвае Леанід.
Беларускую мяжу ён называе зусім іншай рэальнасцю: суровыя твары памежнікаў, атмасфера страху. Суразмоўца прызнаецца: здавалася, што кожны, хто ўязджае, разглядаецца супрацоўнікамі як патэнцыйны парушальнік.
— Толькі патрапіў на мяжу — і адразу зразумеў: тут не рады, тут шукаюць нагоду, — успамінае Леанід.
Памежніца не ацаніла гумар
Калі падышла чарга сяброў праходзіць кантроль, Анатоль вырашыў крыху разрадзіць абстаноўку і пажартаваць з памежніцай. Жарт быў відавочна недарэчным, хоць і бяскрыўдным, але стаў падставай для неадкладнага выкліку «на гутарку».
— Ён сказаў нешта накшталт: «А вы на мяне глядзець будзеце ці толькі камера?» — і гэтага хапіла, каб яго адразу ж павялі ў асобны кабінет, — расказвае Леанід.
«Адчуваў сябе кавалкам мяса, а не чалавекам»
Неўзабаве суразмоўца і сам апынуўся пад пільнай увагай. У яго стандартна праверылі дакументы і багаж, затым падышоў кінолаг з сабакам. Жывёла дакранулася лапай да кішэні беларуса. І гэта выклікала падазрэнні мытніка.
— Ён адразу сказаў: «Сабака нешта ўнюхаў». Мяне адвялі ў бок на поўны дагляд: яны пачалі выварочваць рэчы, правяралі кожную дэталь, нават разгортвалі шкарпэткі, прымусілі выцягваць вусцілкі з абутку. Я адчуваў сябе кавалкам мяса, а не чалавекам, — успамінае Леанід. — Мяне не прымусілі распранацца, абмацвалі, надглядалі кожны прадмет у сумцы.
Суразмоўца кажа, што не разумеў, што ў яго шукаюць. Аднак нічога забароненага супрацоўнікі ні пры ім, ні ў багажы не знайшлі.
Пыталіся, чаму не хоча працаваць у Беларусі
Пасля надгляду яго завялі ў асобны пакой, дзе ўжо сядзелі трое мужчын у цывільным. Яны пачалі задаваць пытанні. Спачатку цікавіліся, дзе Леанід жыве, кім працуе, чым займаецца ў Польшчы. Потым сталі пытацца, чаму ён з'ехаў з Беларусі, ці плануе вяртацца, якія ў яго сувязі ў краіне і ці ёсць якія сувязі з Украінай.
Калі Леанід распавёў пра сваю спецыяльнасць, супрацоўнікі, якія вялі «гутарку», сталі пытацца, чаму ён не хоча працаваць у Беларусі, бо, паводле іх слоў, аналагічныя вакансіі ёсць і ў роднай краіне. Асобную ўвагу надалі мінулай рабоце маладога чалавека ў Беларусі. Цікавіліся, напрыклад, ці падтрымлівае ён кантакты з былымі калегамі. Акрамя таго, людзей у цывільным цікавіла, ці сочыць Леанід за палітычнай сітуацыяй у краіне.
«Гэта не праверка, а спосаб прынізіць мяне»
Далей прыступілі да вывучэння яго тэлефона. Леанід гаворыць, што гэта было самым непрыемным момантам. Супрацоўнікі запатрабавалі разблакаваць прыладу, а пасля сталі чытаць асабістыя перапіскі, глядзець фатаграфіі, вывучаць падпіскі ў сацыяльных сетках.
— Яны не проста правяралі — яны забаўляліся. Яны смяяліся з асабістых паведамленняў, абмяркоўвалі фатаграфіі. Здавалася, што ім проста падабаецца гэта рабіць, нібы гэта не праверка, а спосаб прынізіць мяне, — распавядае ён.
Тэлефон доўга вывучалі. Глядзелі нават утоеную інфармацыю і паведамленні, якія знаходзіліся ў архівах. Перыядычна Леаніда пыталіся, чаму ён паставіў лайкі пад тымі ці іншымі публікацыямі. Некалькі разоў супрацоўнікі выводзілі яго з кабінета, пакідаючы тэлефон у сябе.
— Яны хацелі вывесці мяне з сябе. Казалі, што ў іх ёсць «усё, што трэба», што мне варта быць сумленным, інакш могуць узнікнуць праблемы. Гэта быў не проста допыт, а ціск, спроба зламаць маральна, — упэўнены Леанід.
Даручылі перадаць кіроўцу, што ў яго мінус адзін
«Гутарка» доўжылася каля дзвюх з паловай гадзін. Увесь гэты час Леанід не меў права звязацца з блізкімі і не ведаў, што адбываецца з сябрам.
Пазней аказалася, што Анатолю пашанцавала яшчэ менш. Падчас праверкі тэлефона ў яго знайшлі лайк пад пастом апазіцыйнага палітыка ў Instagram.
— Яны [супрацоўнікі спецслужбаў] проста сказалі, што выклікаюць міліцыю. Ніхто нічога не растлумачыў, проста забралі яго, было страшна, — успамінае суразмоўца.
Леаніду даручылі перадаць кіроўцу аўтобуса, што ў яго «мінус адзін», і далей ён працягнуў паездку без Анатоля. Толькі пазней Леанід даведаўся, што за лайк ягонаму сябру далі трое сутак арышту і штраф. А затым, калі ў тэлефоне знайшлі яшчэ адзін «няправільны» лайк, тэрмін вырас да шасці сутак.
Наколькі вядома Леаніду, узмоцненым праверкам падвергліся яшчэ некалькі пасажыраў аўтобуса. У супрацоўнікаў выклікалі падазрэнні, напрыклад, старыя пашпарты.
Тэлефон стаў працаваць дзіўна
Неўзабаве Леанід заўважыў, што ягоны тэлефон стаў дзіўна працаваць: батарэя садзілася хутчэй, перыядычна ўзнікалі праблемы з інтэрнэтам. Гэта падштурхнула яго да думкі, што, магчыма, на прыладу ўсталявалі праграму для сачэння.
Цяпер Леанід лічыць, што Беларусь больш не з'яўляецца для яго бяспечным месцам, хаця ён і не выключае, што адправіцца на радзіму зноў.
— Калі б я ведаў загадзя, што мяне чакае, я б падрыхтаваўся лепш. Цяпер я дакладна не паеду ў Беларусь без дакладнага плана і без поўнага выдалення ўсіх даных з тэлефона.
Каментары